The modernisation of the system of justice in the Polish lands in the nineteenth century

Abstract

Modernizacja wymiaru sprawiedliwości na ziemiach polskich przebiegała w sposób nierównomierny przez niemal cały wiek XIX. Najwcześniej objęła ona centralne ziemie polskie, gdzie wraz z utworzeniem w 1807 r. Księstwa Warszawskiego wprowadzono nową organizację wymiaru sprawiedliwości, opartą na wzorcach francuskich. Wprowadzony wówczas zmodyfikowany francuski model wymiaru sprawiedliwości przetrwał z pewnymi zmianami aż do 1876 r. Na ziemiach polskich znajdujących się pod panowaniem pruskim i austriackim procesy modernizacyjne w tej dziedzinie nastąpiły dopiero w II połowie XIX w. Wraz z przekształcaniem monarchii pruskiej i habsburskiej w państwa konstytucyjne, zmierzające do realizacji idei państwa prawa, nowoczesne rozwiązania w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości obejmowały swym zasięgiem także należące do nich ziemie polskie. Mniej intensywnie procesy modernizacyjne wystąpiły w II połowie XIX w. na ziemiach polskich pod dominacją rosyjską, gdzie z powodów politycznych nowoczesną organizację wymiaru sprawiedliwości, zreformowaną w Rosji w latach 60. XIX w., poddano dość znacznym ograniczeniom. W konsekwencji, w XIX w. na ziemiach polskich funkcjonowały aż cztery, różniące się od siebie i wprowadzane w różnym czasie, modele wymiaru sprawiedliwości - francuski, rosyjski, pruski i austriacki. Spośród nich tylko dwa pierwsze zostały dostosowane do warunków lokalnych, pozostałe zaś wprowadzone zostały w sposób w niczym nieodbiegający od swego pierwowzoru.