Zmieniający się świat. Perspektywa demograficzna, społeczna i gospodarcza

Abstract

Debata naukowa nad różnymi wymiarami zmian społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturowych, jakie zachodzą lub będą zachodzić w najbliższych latach XXI w., ma zasadnicze znaczenie dla budowania samoświadomości społeczeństw z uwagi na krajowe, regionalne i globalne konsekwencje zmian oraz wpływ na perspektywy rozwoju tychże społeczeństw. W szczegółowych rozważaniach wiele problemów, np. gospodarczych lub kulturowych, analizuje się przez pryzmat uwarunkowań demograficznych, co z łatwością można dostrzec szczególnie w europejskiej literaturze naukowej z zakresu ekonomii, socjologii, politologii czy prawa. Podejście takie najczęściej występuje, kiedy analizuje się sektorowe polityki wewnętrzne prowadzone w poszczególnych państwach oraz politykę międzynarodową. Skuteczna realizacja przez państwa europejskie polityk publicznych (public policy) nakazuje bacznie przyglądać się zjawiskom i trendom demograficznym, jakie występują na Starym Kontynencie. Niepokojące sygnały dotyczące „starzenia się Europy”, spadku liczby osób pracujących, pogłębiających się braków specjalistów z różnych branż na rynkach pracy czy rosnącej migracji w poszukiwaniu pracy i lepszego życia w zestawieniu z problemami bezrobocia ludzi młodych, z trudnościami z integracją imigrantów z Afryki i Bliskiego Wschodu, ograniczania systemów zabezpieczenia społecznego, niestabilnością gospodarek i problemami strefy euro budzą niepokój większości społeczeństw państw europejskich. Stąd różne propozycje i programy przeciwdziałania negatywnym tendencjom zarówno na poziomie państw narodowych, jak i Unii Europejskiej. W zdecydowanej większości z nich uwzględnia się różne przejawy „demograficzności”, traktując je jako wyzwania dla rządów państw europejskich i instytucji UE oraz społeczeństw europejskich. Wspomniana problematyka wymaga analizy zarówno od strony teorii naukowej, jak i realizacji przez państwa poszczególnych polityk (public policy making), uwzględniających pierwiastek demograficzny. Dlatego z powodzeniem może być punktem wyjścia do rozważań w zakresie m.in. polityki społecznej i polityki gospodarczej państwa, ze szczególnym akcentem na politykę zabezpieczenia społecznego i politykę rynku pracy, oraz polityki migracji i polityki integracyjnej imigrantów, polityki pieniężnej i fiskalnej czy polityki regionalnej. Ze względu na regulacje krajowe i uwzględnianie wspólnych polityk europejskich wspomniane analizy powinny odnosić się również do sfery instytucjonalno-prawnej. Rok 2012 był Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, co niewątpliwie spowodowało wzrost zainteresowania różnorodnymi aspektami problemów demograficznych, czego wyrazem w Polsce były m.in. obrady II Kongresu Demograficznego. Wskazany zakres problemów stał się treścią niniejszego multidyscyplinarnego opracowania przygotowanego przez doktorantów i młodych pracowników nauki reprezentujących ośrodki akademickie z całej Polski, którzy w codziennej pracy badawczej zajmują się zagadnieniami z zakresu ekonomii, demografii, socjologii, socjologii ekonomicznej, polityki społecznej, polityki gospodarczej, finansów, zarządzania, stosunków międzynarodowych, psychologii i prawa. Strukturalnie niniejsza publikacja składa się z pięciu zasadniczych części poświęconych różnym aspektom przemian demograficzno-społecznych i gospodarczych zachodzących w Polsce, Europie i na świecie w XXI w. Rozdział I opracowania zawiera analizę niektórych zjawisk i procesów demograficznych w Polsce. Podobnej problematyce w odniesieniu do Europy oraz w perspektywie globalnej poświęcony jest rozdział II, w którym uwypuklono, iż wyzwania europejskie nie są podobne czy zbliżone do problemów występujących w innych częściach świata. Zagadnienia rozwoju społeczno-gospodarczego przez pryzmat i z uwzględnieniem aspektu demograficznego zawiera rozdział III, który wskazuje na ważność obecnie i w przyszłości tego aspektu, jako uwarunkowania dla rozwoju gospodarczego. Próby analizy wybranych rozwiązań instytucjonalno-prawnych w zakresie dokonujących się przemian gospodarczych, politycznych i kulturowych we współczesnym świecie – w odniesieniu do państw i ugrupowań integracyjnych – odnajdziemy w rozdziale IV. Zwieńczeniem niniejszego opracowania są analizy wybranych zagadnień dotyczących procesu starzenia się ludności oraz różnorodnych skutków i konsekwencji tych procesów zawarte w rozdziale V.