Wybrane prawne determinanty konkurencyjności wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych

Abstract

Prezentowane opracowanie zostało wykonane jako podsumowanie realizacji zadania badawczego nr 2 pt. „Determinanty konkurencyjności wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych”, prowadzonego w ramach umowy zawartej przez Agencję Nieruchomości Rolnych i Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB w dniu 29 kwietnia 2015 roku. Głównym celem badań było wskazanie przewidywanych zmian prawnych w aspekcie ochrony środowiska naturalnego i wsparcia bezpośredniego, czyli ocena wybranych czynników zewnętrznych determinujących konkurencyjność wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych. W warstwie merytorycznej poniższe opracowanie stanowi kontynuację, a zarazem poszerzenie problemu naukowego i utylitarnego podjętego przez IERiGŻ-PIB już w 2007 roku. W przeprowadzonym badaniu oprócz literatury i aktów prawnych oraz projektów legislacyjnych jako bazę danych źródłowych wykorzystano statystykę GUS, dane pochodzące z FAOSTAT, Eurostatu, a także badania własne IERiGŻ-PIB. Pierwszy rozdział o charakterze teoretycznym przybliża problematykę determinant konkurencyjności wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych. Drugi rozdział został poświęcony klimatyczno-energetycznej polityce Unii Europejskiej. Zaprezentowano obecnie obowiązujące przepisach prawne, w tym limity i poziom emisji gazów cieplarnianych oraz udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii dla całej UE i poszczególnych krajów członkowskich. Na tym tle przedstawiono poziom emisji z wąsko pojętego sektora rolnego oraz sektora użytkowania gruntów obejmującego częściowo rolnictwo i sektor leśny. Zaprezentowano również podstawowe źródła energii odnawialnej w Polsce i jej udział w końcowym zużyciu energii. Analizowano wpływ klimatyczno-energetycznej polityki dotyczące emisji gazów cieplarnianych na rolnictwo oraz szczegółowo generowany popyt na surowce rolne i inne produkty wytwarzane w gospodarstwach rolnych służące produkcji biomasy i biopaliw płynnych. W drugiej części tego rozdziału zaprezentowano propozycje nowej polityki klimatyczno-energetyczne planowanej na lata 2020-2030 i jej potencjalne skutki dla konsumentów energii i rolnictwa. Przedstawiono również koncepcje dotyczące uwzględniania rolnictwa w ramach sektorów objętych systemem redukcji emisji gazów cieplarnianych. Szczegółowo omówiono praktyki mitygacyjne teoretycznie możliwe do zastosowania w rolnictwie, ich potencjał redukcyjny gazów cieplarnianych, oraz efektywność ekonomiczną. Rozdział trzeci poświęcono między innymi unijnej polityce ograniczania emisji zanieczyszczeń powietrza. Przedstawiono zarówno obecnie obowiązujące przepisy prawne i limity emisji zanieczyszczeń, jak i propozycje nowych ich pułapów na lata 2020-2030. Analizowano skutki ograniczenia emisji amoniaku z rolnictwa jako głównego emitenta tej substancji pochodzenia antropogenicznego. W dalszej części tego rozdziału analizowano potencjalne oddziaływanie propozycji zmian ustawy prawo wodne na rolnictwo. Szczegółowo omówiono skutki ustanowienia nowego programu działań mającego na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla poszczególnych gospodarstw rolnych, w tym wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych. Omówiono również przewidywany system naliczania opłat za pobór wody i wysokość stawek płatności. W czwartym rozdziale zaprezentowano poziom wsparcia budżetowego wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych w 2014 roku. Przedstawiono strukturę dopłat i dotacji należnych poszczególnym grupom wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych oraz wpływ subsydiowania na ich wyniki finansowe. Wykonano symulacje w celu ustalenia kwoty dopłat należnych za 2015 rok oraz dokonano porównania z poziomem subsydiowania w 2014 roku. Wykonano również symulację wpływu ograniczenia kwoty dotacji na oczekiwany poziom zysku w poszczególnych grupach wielkotowarowych przedsiębiorstw rolnych. Ostatnią część rozdziału poświecono omówieniu mechanizmu redukcji jednolitej płatności obszarowej w ramach „cappingu”. Zaprezentowano przedsiębiorstwa objęte ograniczeniem wsparcia, kwoty redukcji i ich relacje z naliczonym poziomem dopłat i kosztami pracy. Wykonano również symulacje uwzględniające zróżnicowany udział kosztów pracy jako ograniczenie kwoty bazowej, od której naliczana jest redukcja JPO.