Narracje w życiu. O grupie i o jednostce

Abstract

W swoim podstawowym humanistycznym wymiarze narracja dotyczy poczucia sensu właśnie. Wiąże nam wyselekcjonowane epizody w przyczynowo-skutkową całość. Ponadto nadaje punkt widzenia, który sprawia, że w ramach pewnych konwencji rozmaitym postaciom przypisywane są automatycznie z góry określone cechy. W narracji bajkowej wilk jest zły. W narracji ekologicznej wilk jest dobry. Niemal każda dziedzina humanistyki miała ambicję stworzyć własną definicję narracji. Gdzieś na styku kulturoznawstwa (strukturalizmu) i psychologii udało się wypracować przynajmniej podstawowe elementy narracji, czyli takiego zorganizowania dyskursu, który wydarza się w czasie i dotyczy działań w czasie konkretnego bohatera. Bohater ów powinien mieć cel, do którego dąży, a perypetie historii, czyli wydarzenia w czasie, są próbami pokonywania tych przeszkód. Aby historia była prawdopodobna, bohater musi mieć jakąś zrozumiałą motywację – przynależną jego roli społecznej (np. matka działa dla dobra dziecka), jego stanowi wewnętrznemu (to miłość pcha bohatera do zdobycia serca wybranki), odczuwanym rozkazom zewnętrznym (wodza, Boga lub ojczyzny) itp. Każda opowieść da się skrócić do takiego niezbędnego minimum i owo minimum gwarantuje, że możemy mówić o opowieści, a nie po prostu o opisie stanu, o katalogu czy tabeli. Ponieważ sam termin narracja nabrał być może negatywnych konotacji poprzez potoczne nadużycia, mamy do czynienia z nieufnością wobec niego lub nadużywaniem go w stosunku do rozmaitych zjawisk dyskursywnych, które nie spełniają kryteriów definicji. Z drugiej strony rozczłonkowanie dziedzin naukowych i brzydki zwyczaj kiszenia się we własnym naukowym sosie powoduje często wyważanie otwartych drzwi w kolejnych naukach, które zaczynają posługiwać się narracją jako zorganizowaną jednostką komunikacji. Intencją tej książki jest próba ukazania, jak można aplikować pojęcie narracji w różnych dziedzinach i na owym skrzyżowaniu dziedzin znaleźć inspirację do poszerzenia pola badań, aby nie wyważać otwartych drzwi.