Od święta demokracji do teleturnieju. Przemiany konwencji debat telewizyjnych w Polsce

Abstract

Tematem artykułu jest ewolucja formatów polskich telewizyjnych debat z udziałem polityków z lat 1988-2015. Autor rozpoczyna od analizy znaczeń słowa debata i różnych definicji tego terminu, by następnie wskazać najważniejsze elementy formatu debaty, takie jak rola moderatora i dziennikarzy, reguły interakcji między debatującymi (z ewentualnymi pytaniami wzajemnymi), strukturę debaty, instytucje organizującą spotkanie, ilość pytań, oświadczenia wstępne i końcowe, limit czasu na odpowiedzi i oświadczenia, obecność i rola publiczności, miejsce (studio telewizyjne lub inna przestrzeń), a także elementy, mogące potencjalnie wpływać na stosunek publiczności do któregoś z debatujących („markery preferencji”). Zapożyczona z prac Jürgena Habermasa opozycja pomiędzy racjonalnością komunikacyjną a instrumentalną jest wykorzystana jako perspektywa oceny reguł formatu z punktu widzenia tego, czy potencjalnie służą one opinii publicznej i podejmowaniu racjonalnych decyzji przez wyborców, czy promocji polityków. Artykuł zawiera analizę i porównanie 22 różnych formatów debat pod kątem wymienionych wyżej elementów. Pokazuje ich różnorodność. Ewolucja konwencji debatowania jest opisana jako droga od najbardziej otwartego i elastycznego formatu historycznej debaty pomiędzy Lechem Wałęsą a Alfredem Miodowiczem w roku 1988 do sztywnych i zalgorytmizowanych formatów debat z wyborów prezydenckich i parlamentarnych w 2015 roku.