Apostolski wymiar wolontariatu charytatywnego w Polsce. Studium teologicznopastoralne na podstawie badań wolontariuszy z parafialnych zespołów Caritas

Abstract

Książka zawiera analizę wyników badań empirycznych zrealizowanych w ramach własnego projektu badawczego. Celem projektu było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu wolontariusze z parafialnych zespołów Caritas w Polsce mają świadomość apostolskiego charakteru ich zaangażowania oraz w jakim zakresie faktycznie realizują zadania apostolskie Kościoła? Odpowiedź na to pytanie wymagała najpierw zbadania świadomości i motywacji apostolskiej wolontariuszy, następnie ich identyfikacji ze strukturami wspólnotowymi Kościoła, w których realizują swoje zadania. Do realizacji projektu konieczne było ponadto przeanalizowanie w aspekcie apostolskiego charakteru zadań realizowanych przez wolontariuszy, by w końcu poddać krytycznej ocenie ich duchowość również w aspekcie jej apostolskiego wymiaru. Założony cel badawczy został rozwiązany dwuetapowo. Najpierw na podstawie źródeł zastanych w postaci różnych dokumentów Kościoła współczesnego został przeanalizowany i ukazany apostolski wymiar wolontariatu w aspekcie normatywnym. Na drugim etapie, na podstawie modelu normatywnego apostolskiego wymiaru wolontariatu zostało wypracowane narzędzie badawcze w postaci kwestionariusza ankiety. We wrześniu i październiku 2009 roku zostały przeprowadzone badania pilotażowe w celu zweryfikowania wytworzonego na potrzeby niniejszej rozprawy narzędzia badawczego. Po nieznacznej korekcie kwestionariusza ankiety, zawierającego 85 pytań zamkniętych i półzamkniętych, 4 pytania otwarte i 9 pytań dotyczących danych społeczno-demograficznych respondentów, zostały przeprowadzone badania docelowe w pierwszej połowie 2010 roku na próbie 722 wolontariuszy z parafialnych zespołów Caritas w celowo wybranych 19 diecezjach w Polsce. W ten sposób zostały wytworzone źródła własne, które umożliwiły odpowiedź na postawione na wstępie pytanie. Wyniki badań potwierdziły, że opinie członków parafialnych zespołów Caritas na temat specyfiki wolontariatu chrześcijańskiego pozostawiają wiele do życzenia. Jedna trzecia respondentów nie dostrzega bowiem związku wolontariatu z wypełnianiem przykazania miłości bliźniego, a jeszcze więcej nie łączy swego zaangażowania z osobą i przesłaniem Jezusa Chrystusa. Niewiele więcej niż połowa badanych ma świadomość, że wolontariat jest dla chrześcijanina formą apostolatu. Prawie dwie trzecie respondentów nie ma świadomości związku swego zaangażowania wolontarystycznego z misją Kościoła oraz nie kieruje się w swoim działaniu motywacją religijną. Najlepiej wypadł test na świadomość ekumenicznego i ponadreligijnego charakteru adresatów pomocy świadczonej przez wolontariuszy Caritas. Wyniki badań wskazują, iż duża część badanych wolontariuszy z parafialnych zespołów Caritas zadawala się realizacją konkretnych zdań zleconych bądź przez organizację Caritas, bądź przez proboszcza. Niewielki jest natomiast zakres akceptacji ograniczenia działalności charytatywnej tylko do granic swojej parafii lub diecezji. To jest prawidłowe myślenie wolontariuszy, gdyż Chrystus wzywa swoich uczniów, aby szli „na krańce świata” i tam świadczyli o Jego miłości do ludzi. Działalność charytatywna jest ważnym narzędziem tego świadectwa, dlatego wolontariusze nie powinni rezygnować z takich form działania, jak zaangażowanie na rzecz przestrzegania praw człowieka, troska o uchwalanie prawa zgodnego z wartościami chrześcijańskimi, zaangażowanie w promocję katolickich zasad życia społecznego albo zaangażowanie w globalny rozwój solidarności międzyludzkiej. Niestety te formy działalności badani wolontariusze w nikłym zakresie postrzegają jako własne zadania. Uzyskane wyniki potwierdzają, że ponad 98% badanych wolontariuszy z parafialnych zespołów Caritas czuje się blisko albo bardzo blisko związanymi z Kościołem katolickim. Tylko 1,2% respondentów czuje się luźno związanymi z Kościołem katolickim, a żaden z badanych nie wyraził opinii, że w ogóle czuje się niezwiązany z Kościołem katolickim. Zdaniem zdecydowanej większości badanych wolontariuszy (97,4%) Kościół potrzebuje do realizacji swych zadań charytatywnych takiej organizacji jak Caritas. Większość ankietowanych wolontariuszy uważa, że organizacja Caritas dobrze realizuje powierzone jej zadania charytatywne. Zdecydowanie pozytywną ocenę działalności Caritas wyraziło 52,4% respondentów, natomiast 43,6% respondentów wyraziło ją z pewnymi zastrzeżeniami. Uzyskane wyniki badań w zakresie adresatów pomocy charytatywnej świadczonej w parafiach potwierdzają, że wolontariusze z parafialnych zespołów Caritas priorytetowo traktują rodziny wielodzietne, rodziny alkoholików oraz matki lub ojców samotnie wychowujących dzieci. Również osoby zagrożone lub dotknięte marginalizacją społeczną stają się coraz częściej adresatami pomocy charytatywnej udzielanej przez parafie, zwłaszcza ludzie starzy, obłożnie chorzy, niepełnosprawni, bezrobotni, sieroty i półsieroty, a w mniejszym stopniu bezdomni, narkomani i chorzy na AIDS. W świetle uzyskanych wyników badań formy charytatywnego wsparcia ubogich rodzin nie zmieniły się istotnie w ostatniej dekadzie. Według badanych wolontariuszy parafie w mniejszym zakresie udzielają pomocy finansowej oraz pomocy w znalezieniu pracy dla bezrobotnych, ale zintensyfikowały pomoc rzeczową dla ubogich rodzin, zwłaszcza w formie paczek żywnościowych z okazji świąt oraz paczek z używaną odzieżą i sprzętem AGD. Pomoc charytatywna udzielana ubogim rodzinom zazwyczaj obejmuje również dzieci i młodzież w nich żyjące. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że w świadomości badanych wolontariuszy dominuje motywacja trynitarna, chrystologiczna oraz poczucie moralnego obowiązku pomagania osobom potrzebującym. Dla ankietowanych wolontariuszy mniejsze znaczenie mają natomiast motywy eklezjologiczne i antropologiczne pełnienia uczynków miłosiernych względem bliźnich. Według uzyskanych wyników badań, w świadomości ankietowanych wolontariuszy dominującą rolę w duchowości miłosierdzia odgrywają wrażliwość na potrzeby ludzi ubogich i cierpiących oraz życie wypełnione uczynkami miłosierdzia. Elementy intelektualne i wolitywne, a także sama pobożność ukształtowana przez kult miłosierdzia Bożego odgrywają nieco mniejszą rolę, co nie znaczy, że w ogóle nie są dostrzegane przez badanych wolontariuszy. W przekonaniu ankietowanych wolontariuszy czynnikami najbardziej decydującymi o rozwoju duchowości miłosierdzia są osobista modlitwa, regularne uczestnictwo w Eucharystii, udział w rekolekcjach i dniach skupienia oraz słuchanie kazań, konferencji i katechez na temat miłosierdzia. Postawiona w projekcie hipoteza ogólna zakładała „generalną znajomość apostolskiego wymiaru wolontariatu charytatywnego przez badanych członków parafialnych zespołów Caritas oraz jego realizację w ramach zadań charytatywnych podejmowanych przez te zespoły”. Na podstawie uzyskanych wyników przeprowadzonych badań ankietowych należy stwierdzić, że hipoteza ta została zweryfikowana zasadniczo pozytywnie. Jednak w wielu szczegółowych faktorach zarówno świadomości badanych wolontariuszy, jak i podejmowanych przez nich formach działalności charytatywnej występuje jeszcze wiele braków. Dlatego ani wolontariusze z parafialnych zespołów Caritas nie mogą pozostać w intelektualnym marazmie, ani odpowiedzialni za ich formację duszpasterze nie mogą poprzestać podejmowania wysiłków pogłębiających ich świadomość i duchowość miłosierdzia chrześcijańskiego. Można oczekiwać, że gruntowna i permanentna formacja wolontariuszy z parafialnych zespołów Caritas zaowocuje również nowymi formami pomocy oraz zwiększy ich intensywność oddziaływania w polskich parafiach.