Efektywność energetyczna w Polsce. Przegląd 2017

Abstract

W tegorocznym Przeglądzie znajdą Państwo między innymi: unikalny raport dotyczący stanu domów ogrzewanych węglem oraz potrzeb modernizacyjnych właścicieli budynków jednorodzinnych, stanowiący podstawę do projektowania działań na rzecz poprawy stanu budynków jednorodzinnych; wskazówki jak powinien wyglądać krajowy program modernizacji budynków; propozycję sfinansowania modernizacji ze środków EU ETS; ocenę popytu na pracę, tworzonego poprzez działania modernizacyjne w budynkach jednorodzinnych; porównanie efektywności polskiego i amerykańskiego programu modernizacji budynków oraz wywiad z prof. dr hab. inż. Tadeuszem Skoczkowskim na temat „Pakietu Zimowego”.

„Efektywność Energetyczna w Polsce. Przegląd 2017” koncentruje się na najważniejszych wyzwaniach efektywności energetycznej w Polsce na przełomie XX i XXI wieku – problemie smogu i modernizacji budynków jednorodzinnych. Naszym celem jest dostarczenie rzetelnej wiedzy koniecznej do przygotowania dobrych mechanizmów wsparcia. „Przegląd” jest także kontynuacją rzeczowej dyskusji na temat wyzwań i możliwych kierunkowych rozwiązań w zmieniającym się otoczeniu politycznym, gospodarczym i prawnym. Nie podajemy konkretnych recept, bo konkretne rozwiązania powinny zostać wypracowane przez odpowiedzialnych urzędników i polityków, którzy się pod nimi podpiszą a potem, przy udziale nas wszystkich zrealizują. Poniżej krótki opis zagadnień poruszanych w poszczególnych rozdziałach. Zapraszam do lektury. Krajowy Program Modernizacji Budynków – jakie elementy powinien zawierać i dlaczego powinien szczególnie uwzględniać potrzeby ludności wiejskiej? Przedstawione argumenty dotyczą m.in. korzyści z właściwego wykorzystania biomasy, a także wskazują, że z jednej strony ludność na wsi dysponuje odpowiednim dochodem, a z drugiej strony właśnie na tych terenach występuje dotkliwy problem ubóstwa. Omówione zostały również mechanizmy wsparcia dla właścicieli budynków jednorodzinnych, ze wskazaniem odpowiedniej podgrupy docelowej. W roku 2017 Instytut Ekonomii Środowiska po raz kolejny zlecił badania rynku budynków jednorodzinnych. Tego typu badania są niezbędne do zrozumienia potrzeb modernizacyjnych Polaków. W tym roku szczególny nacisk został położy na zagadnienia związane z ogrzewaniem budynków jednorodzinnych, co ma kapitalne znaczenie dla stanu jakości powietrza w Polsce. Z badań wynika między innymi, że głównym źródłem ogrzewania w Polsce jest przestarzałe technologicznie, wysoce nieefektywne ogrzewanie węglowe, większość budynków jednorodzinnych nie ma dostępu do sieci gazowej. Rewolucyjnym odkryciem jest praktyczna dwupaliwowość – w kotłach węglowych na terenach wiejskich spalane są duże ilości biomasy. Decydenci za chwilę staną przez pytaniami, jak zbudować program, który z jednej strony pozwoli na wymianę źródeł ciepła, ale z drugiej uwzględni ograniczony dostęp do sieci gazowej i powszechny na wsiach dostęp do biomasy. Warto zauważyć, że 40% polskich budynków jednorodzinnych nie posiada żadnego ocieplenia. Zapytaliśmy również o skłonność do wymiany źródła ciepła – odpowiedzi pokazują, że jest ona stosunkowo wysoka. Należy zwrócić uwagę, że niemal połowa respondentów jest skłonna wymienić swój stary system grzewczy bez żadnej dotacji – a zatem co im przeszkadza w podjęciu decyzji? Dobre pytanie, odpowiedź za 100 mld PLN koniecznych do modernizacji budynków jednorodzinnych… Badanie zostało przygotowane przez zespół IEŚ/CEM i przeprowadzone i opracowane przez Instytut CEM. Gdyby ktoś poprosił o wskazanie jednego źródła, z którego powinien być finansowany program modernizacji polskich budynków, to niewątpliwie byłyby to środki z tzw. ETS. Środki te pozostają w dyspozycji polskiego rządu i zostały w całości „zawłaszczone” przez przemysł energetyczny. Jest to nie tylko wysoce niesprawiedliwe, ale przede wszystkim mało efektywne. Gdyby choć część tych środków przeznaczyć na modernizację budynków, to efekt ekologiczny byłby znacznie większy od wynikającego z obecnie planowanych działań. O tym, że pieniędzy z ETS wystarczy z nawiązką na pokrycie potrzeb modernizacyjnych Polaków pisze Aleksander Śniegocki z WiseEuropa. Moim zdaniem słuszną drogą finansowania modernizacji budynków poszli już w roku 2012 Francuzi. Nawiasem mówiąc, Francja jest stawiana za wzór w wykorzystaniu tych środków do tworzenia kompleksowych programów wykorzystujących kredyty, ulgi podatkowe i dotacje. Ale bazą dla wieloletniego francuskiego sukcesu jest ETS ! W rozdziale „Ocena popytu na pracę, tworzonego poprzez działania modernizacyjne w budynkach jednorodzinnych w Małopolsce i na Śląsku” zespół IBS pod kierunkiem Piotra Lewandowskiego pokazuje, jak ważny wpływ będą miały programy modernizacyjne na rynek pracy. Z perspektywy dużych ośrodków miejskich ten problem może wydawać się nieco mniej ważny, ale jest wciąż politycznie bardzo istotny na obszarach biedniejszych i słabo zurbanizowanych. Analizie poddano obszary dwóch województw, gdzie uchwalono regionalne uchwały antysmogowe (lokalne prawo). Należy założyć, że odejście w tych rejonach od taniego ogrzewania węglem, odpadami i biomasą w kierunku kosztowniejszych technologii i źródeł spowoduje wzmożenie aktywności gospodarczej. Autorzy odpowiadają na pytanie o to, jaki wpływ na rynek pracy będą miały działania modernizacyjne. Likwidacja niskiej emisji przy wykorzystaniu systemów ciepłowniczych – czy jest to w ogóle możliwe? To ważne pytanie, szczególnie w kontekście braku wsparcia dla małych systemów oraz możliwości wykorzystania w takich systemach biomasy. Artykuł przedstawia problemy związane z rozwojem niewielkich systemów ciepłowniczych oraz wpływem koniecznych inwestycji na końcową cenę ciepła. Już teraz w wielu przypadkach nieopłacalne jest wykorzystywanie sieci ciepłowniczych do przesyłu energii i obserwuje się rosnącą popularność tańszego ogrzewania indywidualnego. Brak odpowiednich regulacji i wzrost cen ciepła sieciowego sprawiają, że teza o istniejącej możliwości wykorzystania tego źródła energii, pochodzącego z małych, lokalnych ciepłowni, do skutecznego przeciwdziałania niskiej emisji może nie być uzasadniona. W rozdziale „PACE i Jawor” porównujemy dwa programy, które różni przede wszystkim efektywność – program polski realizowany jest stosunkowo dużym kosztem na mizerną skalę i posiada założenia skutecznie utrudniające uczestnictwo (brak promocji, konieczność wykonania audytu czy też udania się do urzędu do miasta wojewódzkiego (WFOŚiGW)) w celu załatwienia formalności, natomiast program amerykański pokazuje ciekawy, skuteczny kierunek. W tekście „Kompleksowa termodernizacja” omówiono potrzebę kompleksowego podejścia do problemu modernizacji budynków. Kompleksowość jest szczególnie ważna w sytuacji, gdy różne grupy interesów skupiają uwagę polityków i społeczeństwa na wybranym „wycinku”, podczas gdy rozwiązanie problemu wymaga podejścia holistycznego – nie można mówić o problemie smogu nie mówiąc jednocześnie o budynkach jednorodzinnych, ale również nie można skupić się na wymianie kotłów bez modernizacji całego systemu grzewczego czy z pominięciem poprawy izolacyjności przegród. Rozmowa z profesorem Tadeuszem Skoczkowskim przeprowadzona przez Tomasza Borejzę odpowiada na fundamentalne polityczne pytanie: co możemy zyskać na „Pakiecie zimowym”. Pakiet zimowy to zmodyfikowane podejście Unii Europejskiej (a więc również nasze) do rozwoju nowoczesnej energetyki, w tym do efektywności energetycznej, którego ostateczny kształt poznamy w roku 2018. Rozmówcy tłumaczą, czym jest pakiet zimowy i podnoszą kluczowe kwestie polityczne, które powinny być przedmiotem publicznej lub eksperckiej debaty. Znajdujemy się właśnie w przededniu wprowadzania zmian w europejskim porządku, wzmacniających indywidualnego konsumenta energii i promujących lokalną produkcję energii. Aktualną ilustracją głosu profesora Skoczkowskiego na temat konieczności aktywności na forum europejskim jest sukces polskich organizacji, którym udało się „włożyć” do projektu Dyrektyw o Efektywności Energetycznej Budynków zapisy dotyczące jakości powietrza. Zapisy te dotyczą przede wszystkim Polski, ale również innych krajów, w których ogrzewanie domów brudnym węglem wciąż jest powszechne. Zapisy te w przyszłości umożliwią wspólne realizowanie celów związanych z efektywnością energetyczną i poprawą jakości powietrza, na przykład poprzez tworzenie odpowiednich programów regionalnych.