Arena samobójców Wybrane aspekty terroryzmu i terroryzmu samobójczego
Streszczenie
Terroryzm to zjawisko bardzo zmienne i niestałe owa zmienność jest przy tym
rezultatem pewnego mechanizmu samonapędzającego tkwiącego w strategii
terrorystycznej1
. Mechanizm ten polega na stosowaniu coraz bardziej wstrząsających i
szokujących ataków. Tylko w ten sposób sprawcy mogą osiągnąć cel, którym jest
wywołanie przerażenia i strachu, a opinia publiczna, za pośrednictwem mediów, zwróci
uwagę na problem.
Terroryzm jest zjawiskiem niezwykle złożonym, a terroryzm samobójczy jest
jego najbrutalniejszą formą. Terroryści samobójcy stanowią skuteczną i precyzyjną broń
oraz groźny i nieprzewidywany środek rażenia. Jednocześnie perfekcyjnie zamaskowani
nie wyróżniają się niczym ze swojego otoczenia, a swoim zachowaniem nie budzą
podejrzeń. W związku z tym zjawisko terroryzmu samobójczego jest tak niebezpieczne,
gdyż praktycznie nie można się przed nim obronić. Analiza aktów terrorystycznych2
z
ostatnich lat wykazuje, że najwięcej ofiar pochłonęły zamachy samobójcze. Zamachy
samobójcze, bardziej niż inne formy terrorystycznych działań, demonstrują determinację
i poświęcenie, zarówno poniesienia śmierci przez indywidualnego terrorystę, jak też
chęci równoczesnego zabicia jak największej liczby niewinnych ofiar.
Według Macieja Zimnego, samobójczy zamachowiec jest doskonałą bronią:
dotychczas nie skonstruowano broni naprawdę inteligentnej, która jest zdolna, w
zależności od czynników zewnętrznych, sama przeprogramować się w czasie zdążania do
celu oraz potrafi abstrakcyjnie myśleć, potrafi oceniać i analizować zmiany sytuacji (…)
może opóźnić, przyspieszyć lub odwołać atak, nawet w ostateczności zmienić cel i nie jest
podatna na zakłócenia3
. Prawdopodobieństwo powodzenia terrorystycznych ataków
samobójczych jest wysokie. Przyczyny wykonywania zamachów przez ich sprawców są
trudne do zrozumienia, ponieważ pragnienie samodestrukcji dla realizacji celów
ideologicznych czy religijnych i zabicie przy tym jak największej liczby niewinnych
osób, nie mieści się w systemie wartości cywilizacji zachodniej. Rosnąca gwałtownie
liczba ataków samobójczych powinna spowodować zmianę w podejściu do tego
problemu i ukierunkować dalsze badania nad terroryzmem, aby stały się one poważnym
1 M. Tomczak, Ewolucja terroryzmu. Sprawcy-metody-finanse, Poznań 2010, s. 15.
2 B. Hołyst, Terroryzm Tom 1, Warszawa 2011, s. 60. Według profesora B. Hołysta, akt terrorystyczny to
jednostkowy przypadek zjawiska terroryzmu, jednostkowy zamach.
3 M. Zimny, Fenomen terrorystycznych zamachów samobójczych [w:] Zeszyty naukowe AON 2004 nr 3,
s. 97.
4
wyznacznikiem bezpieczeństwa wielu krajów. Znajomość rządzących nim praw, reguł
i uwarunkowań może pozwolić na wypracowanie skutecznych metod ich zwalczania.
W literaturze rzadko ukazują się publikacje poświęcone problematyce terroryzmu
samobójczego. Pojęcie to najczęściej utożsamiane jest z fanatyzmem religijnym. Po
zamachach z 11 września 2001 roku opublikowano ponad 300 książek na temat
terroryzmu, ale w większości stanowią one dziennikarski opis rzeczywistości wydarzeń.
Według B. Hołysta brak jest analiz etiologicznych oraz badań empirycznych, gdyż tylko
3% z wymienionych 300 książek posiada podstawy empiryczne4
. W ostatnich latach,
w polskiej i zagranicznej literaturze, zauważyć można wzmożone zainteresowanie
i dyskusję, dotyczącą terroryzmu samobójczego. Wpływa to niewątpliwie na rozwój
nauki oraz stanowi podstawę do rozwiązania wielu zidentyfikowanych problemów.
Biorąc pod uwagę liczbę publikacji w tej problematyce, należy stwierdzić, że
w odniesieniu do samobójczych terrorystów, stan ten jest nadal niezadowalający.
Dostępne pozycje poruszają głównie problematykę obejmującą rozległe spektrum
zagrożeń terrorystycznych we współczesnym świecie, ale charakteryzuje je wysoki
stopień ogólności, albo wręcz problematyka terrorystów samobójców jest pomijana,
a autorzy skupiają się na środkach, za pomocą których zamachy są przeprowadzane (np.
terroryzm lotniczy5
). Tak więc treści dotyczące samobójczych zamachowców występują
w minimalnym stopniu, pomija się w nich, bądź traktuje marginalnie, samego sprawcę.
Poważnym mankamentem jest również fakt, że pozycje z tego zakresu, powstają
i wydawane są przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych Ameryki,
5
czynniki cywilizacyjne, kulturowe, religijne i indywidualne sprawców samobójczych
ataków terrorystycznych. Należy również wziąć pod uwagę wielowymiarowość zjawiska
i jego wzajemne relacje.
Realizacja celu badawczego wymagała sformułowania problemów badawczych.
Stosownie do przyjętego celu badań, główny problem badawczy sprowadza się do
pytania: Jakie czynniki determinują sprawców do podejmowania samobójczych ataków
terrorystycznych?
Rozwiązanie problemu głównego, ze względu na jego złożoność, wymagało
rozpatrzenia wielu innych kwestii cząstkowych. Sformułowany cel badań oraz analiza
literatury i istniejących dotychczas opracowań, pozwoliły na sprecyzowanie
szczegółowych problemów badawczych, których wyjaśnienie stanowiło podstawę
rozwiązania problemu głównego. W toku prowadzonych działań podjęte zostały badania
zmierzające do uzyskania odpowiedzi na następujące pytania:
1. Jak interpretowane jest zjawisko terroryzmu i terroryzmu samobójczego
w literaturze przedmiotu?
2. Jak rozwijał się terroryzm na przestrzeni wieków?
3. Jakie czynniki determinują podejmowanie ataków samobójczych?
4. Czym będą charakteryzowały się samobójcze ataki terrorystyczne
w przyszłości?
W oparciu o wyszczególnione problemy badawcze, stosownie do celu pracy oraz
wyników studiów nad literaturą przedmiotu, sprecyzowano hipotezę badawczą, która
przedstawia się następująco:
Czynniki determinujące sprawców samobójczych ataków terrorystycznych do ich
podejmowania uwarunkowane są między innymi przez: cywilizację, kulturę, religię,
czynniki indywidualne. Całościowa identyfikacja czynników determinujących może
doprowadzić do zrozumienia i szerszego poznania zjawiska samobójczych zamachów
terrorystycznych.
Na podstawie zebranych wniosków można przypuszczać, że w przyszłych
zamachach samobójczych, zmianom będą ulegały metody i formy ich przeprowadzania,
ale nie stracą one swego samobójczego charakteru. Należy więc zakładać, że analiza
doświadczeń i wniosków płynących z poprzednich ataków oraz czynników
determinujących ich sprawców, umożliwi identyfikację zjawiska terroryzmu
samobójczego i wskaże prawdopodobne cechy warunkujące jego przebieg.
6
Przedstawiona powyżej sytuacja problemowa oraz poszerzenie stanu wiedzy,
w kontekście naukowym i dydaktycznym, stanowiły podstawową inspirację do podjęcia
wysiłków badawczych, których wynikiem jest opracowanie niniejszej monografii.
Prezentowane treści zawierają sprawozdanie z przeprowadzonych badań oraz
analizę wyników, z zachowaniem należytej wnikliwości. Stosownie do takiego podejścia,
opracowanie składa się ze wstępu, czterech rozdziałów i zakończenia. Rozdziały
uzupełniają liczne tabele i schematy, obrazujące rozważane kwestie.
Zasadnicze treści rozdziału pierwszego skupiają się wokół kwestii dotyczących
definiowania zarówno terroryzmu, jak też terroryzmu samobójczego. Przedmiotem
rozważań były poglądy wybranych autorów, na temat terroryzmu i terroryzmu
samobójczego oraz podział definicji. Porównano cechy wspólne i wyróżniające zjawisko
terroryzmu i terroryzmu samobójczego, biorąc pod uwagę ich definicje i kryteria podziału
przyjęte przez wybranych badaczy. Definicje terroryzmu zostały podzielone na
encyklopedyczne, ekspertów naukowych (zajmujących się tematem) i organizacji
międzynarodowych. Zaprezentowana została również typologia terroryzmu. W rozdziale
tym przedstawiono i porównano wybrane definicje terroryzmu samobójczego.
Zaproponowano również własną definicję zjawiska terroryzmu samobójczego oraz
sprawcy terroryzmu samobójczego.
W rozdziale drugim przybliżono historię terroryzmu samobójczego oraz
przeprowadzono badania obejmujące ataki terrorystyczne oraz samobójcze ataki
terrorystyczne, w latach 1970 - 2016, które posłużyły identyfikacji najważniejszych
czynników determinujących terrorystów do podejmowania ataków samobójczych.
W części pierwszej rozdziału przedstawiono krótką historię terroryzmu samobójczego.
W dalszej scharakteryzowano zamachy terrorystyczne oraz samobójcze zamachy
terrorystyczne. Ponadto przedmiotem rozważań było określenie miejsca samobójczych
zamachów terrorystycznych na tle zamachów terrorystycznych. Porównano też
podstawowe kryteria zamachów terrorystycznych i samobójczych zamachów
terrorystycznych (region, w którym najczęściej dochodzi do zamachów; rodzaj
zamachów terrorystycznych; cele zamachów terrorystycznych oraz ofiary zamachów).
Rozważania zawarte w rozdziale trzecim dotyczą wygenerowanych czynników,
determinujących samobójczych terrorystów do podejmowania ataków. Czynniki te
zostały podzielone na: cywilizacyjne, kulturowe, religijne i indywidualne. Każdy
z wymienionych czynników poddany został gruntownej analizie. W podrozdziale
pierwszym opisano konflikty cywilizacyjne oraz światowe fronty agresywności,
7
dokonując ich porównania. Podrozdział drugi poświęcony został czynnikom religijnym.
Wiele miejsca poświęcono prezentacji fundamentalizmu islamskiego oraz uzasadnieniu
tego ruchu, jako czynnika determinującego samobójczych zamachowców. Podrozdział
trzeci prezentuje czynniki kulturowe, wśród których główną uwagę zwrócono na
wychowanie w rodzinie, edukację szkolną oraz religijną. Ostatni podrozdział dotyczy
czynników indywidualnych, mających wpływ na podejmowanie samobójczych
zamachów terrorystycznych. Opisane zostały wybrane teorie na temat przyczyn ataków
samobójczych. Wiele miejsca poświęcono teorii Emile’a Durkheima oraz porównaniu
samobójczych terrorystów z typami samobójców wyróżnionymi przez wymienionego
autora.
W rozdziale czwartym nakreślono związki i zależności występujące między
poszczególnymi czynnikami determinującymi samobójczych zamachowców.
Wygenerowane zostały cztery poziomy, na których należy rozpatrywać zjawisko
terroryzmu samobójczego: cywilizacyjny, kulturowy, organizacyjny i indywidualny. Na
podstawie uogólnionych wniosków przedstawiono również kierunki oraz prognozy
dotyczące przyszłości terrorystycznych ataków samobójczych.
W zakończeniu podsumowano wyniki przeprowadzonych badań oraz nakreślono
kierunki dalszych prac badawczych. Zakończenie jest syntezą najistotniejszych treści
dotyczących obszaru badań. Wykazane w nim są również obszary niewiedzy wymagające
rozpoczęcia nowych lub kontynuowania rozpoczętych badań.
Kolekcje
- Książki / Books [2912]
Korzystanie z tego materiału jest możliwe zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa, a korzystanie w szerszym zakresie wymaga uzyskania zgody uprawnionego.