Udział i rola owadów kambio- i ksylofagicznych w zamieraniu drzewostanów dębowych

Abstract

Wśród czynników szkodotwórczych powodujących osłabienie, a w dalszej konse-kwencji zamieranie zarówno pojedynczych drzew, jak i całych drzewostanów dębowych, istotną role odgrywają owady foliofagiczne oraz kambio- i ksylofagiczne. Entomofauna fito-fagów rozwijających się na dębach szypułkowym i bezszypułkowym jest bardzo bogata i obejmuje ponad 800 gatunków. Wśród foliofagów dębu, które w znacznym stopniu mogą redukować aparat asymilacyjny drzew, a niekiedy doprowadzają do gołożerów, największe znaczenie w naszych lasach mają: zwójka zieloneczka Tortrix viridana L., piędzik przedzimek Operophthera brumata L., piędzik siewierak Operophthera fagata (Scharf.), zimowek ogołotniak Erannis defoliaria (Clerck), zwójka dębówka Archips xylosteana (L.), susówka dębówka Altica quercetorum Foudr. oraz gatunki z rodzaju naliściak Phyllobius spp. Osłabione dęby, m.in. wskutek żerowania wyżej wymienionych foliofagów, są z kolei atakowane i dobijane przez owady kambio- i ksylofagiczne z grupy szkodników wtórnych i uszkadzających drewno. Jednak dotychczas niewiele wiemy o roli większości tych szkodni-ków w procesie obumierania drzewostanów dębowych. Wykaz owadów kambio- i ksylofa-gicznych rozwijających się na dębach – szypułkowym i bezszypułkowym jest bardzo obszerny i obejmuje ogółem 185 gatunków, wśród których wyraźnie dominują chrząszcze (95,6%), przy niewielkim udziale błonkówek i motyli (po 2,2%). Jednak stosunkowo niewiele jest prac oryginalnych, szczegółowo omawiających biologię, ekologię i znaczenie w gospodarce leśnej poszczególnych gatunków owadów. Większość z nich ma charakter przyczynkowy. Jak wy-nika z dotychczasowych badań przeprowadzonych w Polsce, najgroźniejszymi szkodnikami wtórnymi dębów, które mają często decydujący wpływ na tempo wydzielania się posuszu w osłabionych drzewostanach młodszych klas wieku (II/III klasa), są: ogłodek dębowiec Scoly-tus intricatus (Ratz.), opiętek zwężony Agrilus angustulus (Ill.), opiętek dwukropkowy Agrilus biguttatus (L.), płaskowiak Phymatodes alni (L.), bucz dębowiec Xiphydria longicollis (Geoffr.), capoń mniejszy Leiopus nebulosus (L.) i rzemlik plamisty Saperda scalaris (L.). Natomiast w drzewostanach starszych (IV – VII klasy wieku) wiodącą rolę odgrywają: opię-tek dwukropkowy, ogłodek dębowiec, płaskowiak zmiennik Phymatodes testaceus (L.), pa-śnik pałączasty Plagionotus arcuatus (L.), paśnik niszczyciel Plagionotus detritus (L.), rzemlik plamisty, rębacz szary Rhagium mordax (Deg.) i bucz dębowiec. Chodniki larwalne kambio- i ksylofagów, a w przypadku ogłodka dębowca również i macierzyste, przebiegające w wewnętrznych warstwach kory, w łyku, miazdze i powierzchniowych warstwach drewna bie-lastego powodują przerwanie transportu asymilatów, co w krótkim czasie doprowadza do śmierci zaatakowane dęby. Ponadto część szkodników kambio- i ksylofagicznych powoduje głębokie uszkodzenia drewna, nieraz znacznie obniżając jego wartość użytkową. Wśród owa-dów uszkadzających drewno dębów największe znaczenie w naszych warunkach mają: drwalnik bukowiec Xyloterus domesticus (L.), drwalnik znaczony Xyloterus signatus (Fabr.), rozwiertek nieparek Xyleborus dispar (Fabr.), rozwiertek większy Xyleborus monographus (Fabr.), drwalniczek Saksesena Xyleborinus saxesenii (Ratz.), rytel pospolity Elateroides dermestoides (L.) i drwionek okrętowiec Lymexylon navale (L.). Negatywny wpływ szkodników wtórnych na drzewostany dębowe nie ogranicza się tylko do szkód bezpośrednich. Według badań amerykańskich każdy gatunek zaliczany do grupy kambio- i ksylofagów może być potencjalnym wektorem zarodników lub strzępek grzybów z rodzaju Ceratocystis, powodujących niedrożność naczyń, a w dalszej konsekwencji chorobę i śmierć dębów. W Polsce za główne wektory choroby naczyniowej dębów uważane są: ogłodek dębowiec, wszystkie gatunki opiętków i zrąbień dębowiec Chrysobothris affinis (Fabr.). Zarówno w piśmiennictwie krajowym, jak i zagranicznym, niewiele jest publikacji do-tyczących roli większości owadów kambio- i ksylofagicznych w procesie zamierania drzewo-stanów dębowych. Z tego też względu celowe wydawało się opublikowanie dalszych opraco-wań dotyczących tych zagadnień.