Organy, jako źródło inspiracji w sztuce improwizacji i praktyce wykonawczej

Abstract

W niniejszej rozprawie zajmuję się rolą instrumentu, jako źródła inspiracji dla organisty w sztuce stylowej improwizacji i historycznie zorientowanej praktyce wykonawstwa organo-wej muzyki symfonicznej francuskiego kręgu kulturowego drugiej połowy XIX wieku. Praca ta jest teoretycznym rozwinięciem własnych interpretacji artystycznych zaprezentowanych na płycie CD pt. „Francuskie inspiracje: II połowa XIX wieku” nagranej na potrzeby niniej-szego przewodu doktorskiego w czerwcu 2018 r. na organach bazyliki Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej w Licheniu Starym. Niniejsza rozprawa składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia oraz bibliografii. W pierwszym rozdziale opisuję kontekst społeczno-kulturowy, który charakteryzował wiek XIX, aby na tym tle przedstawić rozwój romantycznych idei i prądów w muzyce ze szczególnym uwzględnieniem zmian w europejskim budownictwie organowym, jakie do-konały się na przestrzeni epoki. Przedstawienie sylwetki Aristide’a Cavaillé-Colla (1811-1899), jako kluczowej postaci symfonicznego budownictwa organowego we Francji, stanowi wstęp do opisu charakterystyki, cech i ewolucji organów symfonicznych na przykładzie wy-branych dzieł tego organmistrza. Owe cechy oraz zmienność tych cech w czasie stanowią pod-stawowe pole, na którym będę rozważał w dalszym przebiegu pracy pojęcie inspiracji płynącej z instrumentu, którym dysponuje wykonawca. Następnie, charakteryzuję instrumenty Cava-illé-Colla, które były źródłem inspiracji dla kompozytorów utworów zaprezentowanych na płycie CD, tj. paryskie organy w kościołach La Madeleine, Saint-Sulpice i La Trinité, katedrze Notre-Dame oraz pałacu Trocadéro. W rozdziale drugim analizuję – m.in. pod kątem zjawisk opisanych w rozdziale pierwszym – organy bazyliki licheńskiej, na których zostało nagrane dzieło artystyczne. Organy bazyliki licheńskiej zostały wybudowane według idei francuskiego symfonizmu – z udoskonaleniami technicznymi, jakie przyniósł wiek XX – w latach 2002-2007 przez firmę „Zakłady Organowe Zych” według koncepcji brzmieniowej prof. Andrzeja Chorosińskiego. Wybór instrumentu do nagrań na potrzeby opisywanego tutaj dzieła artystycznego nie był przypadkowy. Pełniąc obowiązki organisty bazyliki licheńskiej od 2011 r., miałem możliwość poznać to niezwykłe instrumentarium zarówno od strony artystycznej – improwizując i interpretując literaturę orga-nową w czasie liturgii oraz koncertów, ale także technicznej – sprawując nadzór nad pełną koncertową sprawnością tego giganta. Kontakt z tym instrumentem stymulował mnie do pogłębiania wiedzy i prowadzenia badań organologicznych szczególnie na polu wielkich organów symfonicznych. Rozdział trzeci – rozpoczynając od opisu podstawowych teorii brzmienia w odniesieniu do wzajemnej determinacji instrumentu i dzieła muzycznego – poświęcam zjawisku inspiracji w ogólności, jej definicji i analizie jej źródeł. Wyodrębniam i opisuję cechy organów, jako in-strumentu muzycznego, które mogą stanowić inspirację dla organisty. Następnie, omawiam zjawisko stylowej improwizacji (definicje, rodzaje, metody nauki, rolę w XIX-wiecznej prak-tyce liturgicznej) oraz sztukę interpretacji literatury organowej charakteryzując style wyko-nawcze kompozytorów, których utwory zaprezentowałem na płycie CD. Rozdział czwarty, jako kluczowy dla całej rozprawy, stanowi opis dzieła artystycznego w postaci własnych interpretacji „Sortie – Grand-Chœur” z op. 122 nr 8 Louisa Jamesa Alfre-da Lefébure-Wély’ego, „Prière et Berceuse” op. 27 Alexandre’a Guilmanta, „Marche Pontifi-cale” z I Sonaty d-moll Jacques-Nicolasa Lemmensa i „III Chorału a-moll” op. 40 Cesara Francka oraz cyklu improwizacji w formie symfonii organowej w duchu tej epoki. Dokonuję w tym rozdziale analizy formalnej nagranej literatury pod kątem charakteru i dynamiki brzmienia osiągniętych w drodze kompromisu registracyjnego pomiędzy ideałem brzmienio-wym – określonym bardziej lub mniej dokładnie – przez kompozytorów oraz własnymi inspi-racjami płynącymi z organów licheńskich, a także środków ekspresji, dynamiki, agogiki i artykulacji. Z kolei improwizacje omawiam pod kątem formalnym, a przede wszystkim pod kątem inspiracji, jakie przyświecały mi przy tworzeniu tych utworów uwypuklając relacje wy-stępujące między pomysłami a potencjalnymi i wykorzystanymi sposobami ich realizacji na licheńskim instrumencie. Rozprawę zwieńcza zakończenie syntetyzujące wnioski z czterech rozdziałów, bibliografia zawierająca pozycje książkowe wraz z artykułami naukowymi, nagraniami i źródłami interne-towymi, z których korzystałem podczas przygotowywania niniejszej pracy oraz spis tabel. Ostatnim elementem jest streszczenie pracy w języku angielskim.