Panteon sceptyków. Przegląd współczesnych teorii naukowych poświęconych genezie islamu

Abstract

Badania prehistorii islamu oraz poszukiwania źródeł religii muzułmańskiej, zarówno w tym wymiarze duchowym jak i materialnym, od wieków stanowiły pole dla bezlicznych dociekań naukowych, opieranych na dostępnych dowodach i przesłankach – zabytków literatury, sztuki, archeologii, epigrafiki, paleografii i wielu dyscyplin pokrewnych. Myślą przewodnią książki jest stwierdzenie, że islam jako religia, której geneza ginie w pomrokach historii, musiał posiadać w pewnym zakresie swoje źródła w duchowości wcześniejszych kultur i nurtów religijnych / filozoficznych / ideologicznych późnego antyku, poprzedzających go chronologicznie. Jest to więc próba badania ciągłości całokształtu procesów historycznych, które doprowadziły do uformowania się zrębów muzułmańskiej wiary w takiej, a nie innej formie, w tym a nie innym czasie, w tym a nie innym miejscu. Narodziny islamu i dwa pierwsze wieki jego dziejów są dla islamoznawców i historyków religii okresem niosącym nieporównywalnie więcej znaków zapytania i dylematów niż pewników. Patrząc na nurtujące badaczy zagadnienia przez pryzmat prawideł krytyki naukowej, niepewności dotyczą już najbardziej podstawowych ustaleń powszechnie uznawanych za niepodważalne aksjomaty. Jeśli odłożyć na chwilę na bok napiętnowane religijnym kerygmatem i późne źródła tradycji religijnej islam, wziąwszy na przykład Koran, nasuwają się fundamentalne pytania: kiedy, gdzie i jak sposób powstał? Z jakiego środowiska pochodzi? Dla kogo został napisany – kto był jego grupą docelową? W jakiej postaci i w jakim języku powstał? W jaki sposób przekazywano Koran w jego najstarszej fazie? Kto, kiedy, w jaki sposób i w jakim celu go skodyfikował? Czy możliwa jest rekonstrukcja koranicznego tekstu najbliższej tzw. wersji autograficznej? Autor przedstawia w swojej książce i poddaje krytycznej analizie pięć współczesnych teorii naukowych, których przegląd ma na celu przybliżenie nas do odpowiedzi na te pytania, a przynajmniej zakreślenie tła Sitz im Leben i zakresu badawczego, w którym należy ich szukać. Badania autora, oprócz źródeł literackich, bazują również na osobistych kontaktach z autorami w/w teorii naukowych w czasie pobytów badawczych w USA i Niemczech.

The book outlines and critically assesses scholarly achievements of the Western school of Islamic scholarship (within the field of modern Islamic studies), in the context of literary-critical research on the origins of Islam, sources of early Islamic spirituality, the development of dogmas of the oldest period of Islam, with particular emphasis on a number of key issues which have remained for years the main object of scholarly research in the above mentioned field: the genesis and the emergence of Qur’anic text, the position and importance of the literary works of early Muslim tradition for the formative process of the Islamic dogmatism, the role of the literary legacy of neighboring cultures (from the period contemporary to the birth of the Muslim religion) for the historiographical description of processes accompanying the genesis and evolution of the foundations of a new, independent religion, the scope of the influence of other Late Antique religions and philosophical currents on the formation of Islam. The book enables a comprehensive use of the information about different theses, theories and the latest scholarly achievements of the modern skeptical thought on the early history of Islam, touching in an interdisciplinary way on selected problems from the fields of literature studies, religious studies (history of religion, theology), cultural studies, historiography and linguistics. English translation of the books title: "Pantheon of skeptics. Review of modern scholarly theories on the origins of Islam”.