John Wansbrough (1928-2002) – Przykład metodologii badań nad wczesnymi dziejami islamu

Abstract

John Wansbrough należy do najwybitniejszych współczesnych orientalistów zajmujących się studiami nad wczesnym okresem islamu. Jest autorem jednego z najgłośniejszych pionierskich metodologicznych eksperymentów naukowych poświęconych krytycznej analizie tekstu Koranu i korpusu tradycji muzułmańskiej. Eksperyment polegał na zastosowaniu wobec tych materiałów instrumentów krytyki naukowej, na wzór badań biblijnych. Owocem studiów Wansbrough była publikacja dwóch jego sztandarowych dzieł, pod wieloma względami przełomowych dla dziedziny islamistyki i koranistyki. W obydwu z nich, “Quranic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation” (1977) oraz “The Sectarian Milieu: Content and Composition Of Islamic Salvation History” (1978), Wansbrough podaje w nich w wątpliwość założenia metodologiczne dotychczasowych badań nad islamem. Wansbrough opiera się w swych studiach na dorobku naukowym swoim wielkich poprzedników - Abrahama Geigera, Ignazego Goldzihera, Theodora Noldeke, Friedricha Schwally’ego czy Josepha Schachta, którzy starali się postrzegać dziedzictwo tradycji muzułmańskiej poprzez pryzmat komponentów tradycji judaizmu i chrześcijaństwa. Z jednej strony, Wansbrough widzi w rozwoju historycznym i dogmatycznym islamu liczne analogie do starszych religii monoteistycznych. Z drugiej jednak strony, kwestionuje w znacznej mierze autentyczność większości dzieł tradycji muzułmańskiej datowanych na VII i VIII wiek. Według niego, dzięki analizie tekstualnej tych dzieł można dostrzec, że na najstarszych zabytkach piśmiennictwa arabsko-muzułmańskiego zostało odciśnięte piętno dogmatyki islamu wieków późniejszych. Koncepcja autora, wyrażona w szeregu książek i artykułów, tworzy przekrojowy, oryginalny obraz początków islamu, alternatywny zarówno wobec wierzeń tradycji muzułmańskiej jak i poglądów klasycznej zachodniej orientalistyki.

Title in English: John Wansbrough (1928 - 2002) - an Example of Research Methodology on the Early Islamic History

John Wansbrough has contributed to the development of new research tools in the field of Islamistics, especially in the earliest history of Islamic writings. His idea was to apply one of the methods of biblical criticism (form criticism) to the ample bibliographical source materials of the Islamic tradition. No wonder that the results of Wansbrough’s studies are quite different from what is commonly taught in the West and in the East about the genesis of Islam. Wansbrough represents the Western sceptical school of studies on the Islamic origins and has contemporary followers.