Starzenie się populacji. Aktywizacja, koprodukcja i integracja społeczna osób starszych
| dc.contributor.author | Gawron, Grzegorz | |
| dc.contributor.author | Klimczuk, Andrzej | |
| dc.contributor.author | Szweda-Lewandowska, Zofia | |
| dc.date.accessioned | 2021-06-09T15:00:29Z | |
| dc.date.available | 2021-06-09T15:00:29Z | |
| dc.date.issued | 2021 | |
| dc.identifier.citation | Gawron, Grzegorz, Andrzej Klimczuk, Zofia Szweda-Lewandowska. 2021. Starzenie się populacji. Aktywizacja, koprodukcja i integracja społeczna osób starszych. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego. | pl |
| dc.identifier.isbn | 978-83-226-4049-4 | |
| dc.identifier.other | 10.31261/PN.4035 | |
| dc.identifier.uri | https://depot.ceon.pl/handle/123456789/20192 | |
| dc.description | Starzenie się populacji, wzrost liczby ludności ogółem, migracje międzynarodowe i urbanizacja to cztery globalne trendy demograficzne, które mają bezpośrednie odzwierciedlenie w funkcjonowaniu i kierunkach rozwoju na wszystkich poziomach organizacyjnych - od globalnego i międzynarodowego, po od krajowego do regionalnego i lokalnego. Zidentyfikowane zmiany w strukturze wieku stanowią istotne wyzwanie dla wszystkich społeczeństw. Dlatego proces ten jest szczególnie interesujący dla szerokich środowisk społecznych, politycznych i naukowych, które poprzez trwającą od co najmniej kilku dekad debatę publiczną starają się wyjaśnić i odpowiedzieć na obserwowane zmiany. Jednak interpretacja tej wzmożonej uwagi może przybrać charakter silnie dychotomiczny. Dzieje się tak dlatego, że z jednej strony dzięki powszechnemu zainteresowaniu procesem starzenia się, jego opisy zyskują perspektywę interdyscyplinarną, transdyscyplinarną i multidyscyplinarną. W efekcie proces starzenia przestaje mieć przed nami tajemnice, a zgromadzona wiedza rośnie, uzupełniając dotychczasowy obraz tego procesu o nowe, nieznane wcześniej twarze. Z drugiej jednak strony fakt, że proces starzenia pozostaje przedmiotem zwiększonego zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych posługujących się ich aparatem pojęciowym, skutkuje powstaniem wielowymiarowego, ale nie zawsze spójnego obrazu analizowanych fragmentów społecznej rzeczywistość. Ten wspólny interes przyczynia się do znacznego rozwarstwienia sfery definicji i interpretacji wykorzystywanej w opisach i próbach wyjaśnienia poruszanych kwestii. Dlatego istotnym zadaniem świata nauki jest odpowiednie rozgraniczenie i skonfigurowanie (usystematyzowanie) zgromadzonej wiedzy, co powinno służyć rozwojowi możliwości jej zastosowania w praktyce. Jest to tym ważniejsze, że obserwowana dynamika procesu starzenia determinuje konieczność nieustannego aktualizowania i weryfikowania podejmowanych analiz oraz odniesienia ich do tych już wpisanych w naukowej interpretacji zachodzących zmian. Stąd pomysł na przygotowanie prezentowanego tomu, którego głównym celem badawczym była próba zestawienia wybranych koncepcji, modeli, koncepcji i teorii funkcjonujących w obiegu naukowym w obszarze tematycznym utożsamianym z aktywnością i aktywizacją osób starszych oraz polityka publiczna wobec starzejącej się populacji. Opracowanie ma charakter poglądowy i teoretyczny, gdyż zostało oparte na przeglądzie literatury przedmiotu (polskiej i zagranicznej), przeglądzie ekspertyz i analiz przygotowanych na zlecenie instytucji krajowych i międzynarodowych, a także aktach prawnych i innych dokumentach, których zapisy okazały się pomocne w przeprowadzonych analizach. Treść tego tomu odpowiada trzem postawionym pytaniom badawczym. Po pierwsze, dokonując ogólnego opisu procesu starzenia się ludności (wskazując na jego główne determinanty i obserwowaną dynamikę), podjęto próbę zidentyfikowania najbardziej krytycznych konsekwencji i wyzwań związanych z obserwowanymi zmianami struktury wieku w skali globalnej oraz poszczególne społeczeństwa. Po drugie, podjęto próbę wskazania fundamentalnych różnic znaczeniowych i wynikających z tego implikacji stosowania różnych pojęć dotyczących opisu i stymulacji aktywności, produktywności i integracji społecznej osób w niemobilnym wieku produkcyjnym i starszym. Po trzecie, skupiono się na ustaleniu, jakie są rekomendacje dla polityki publicznej wobec starzenia się społeczeństwa ze względu na obecność w obiegu naukowym i eksperckim wielu interpretacji zmian związanych z powstawaniem postindustrialnej polityki społecznej. Ostatecznie struktura prezentowanego opracowania składa się z części - rozdziałów - przygotowanych w taki sposób, aby z jednej strony stanowiły spójny zbiór weryfikujący i systematyzujący koncepcje i interpretacje zagadnień występujących w literaturze, a na temat z drugiej strony wyraźnie pokazują czytelnikowi, zgodnie z akceptacją autorów, jedną z możliwych krytycznych ścieżek analizy. Rozdział pierwszy jest swoistym wprowadzeniem do omawianych zagadnień, gdyż jego zadaniem jest zapoznanie czytelnika z interpretacjami podstawowych pojęć funkcjonujących w literaturze, takich jak starzenie się, starość, długowieczność, ale także odniesienie do kategorii osób nieruchomych w wieku produkcyjnym lub osób starszych w perspektywie cyklu życia. Zidentyfikowane w ten sposób ramy teoretyczne, koncepcyjne, utożsamiane z procesem starzenia się ludności, uzupełniono o prezentację danych demograficznych agregowanych na różnych poziomach ogólności, które odnoszą się do wybranych wskaźników i miar wykorzystywanych w analizie statystycznej omawianego procesu. W ten sposób uzyskano pożądany efekt wielowymiarowości, zarówno pod względem rozważań teoretycznych, jak i pod względem prezentacji rozkładów statystycznych odzwierciedlających specyfikę dynamiki starzenia się widoczną w Unii Europejskiej (UE) i Polsce. Rozdział drugi w całości koncentruje się na zdefiniowaniu pojęć aktywności, aktywizacji, produktywności, a także integracji społecznej i zawodowej osób w wieku bezruchu i osób starszych. Dlatego czytelnik znajdzie w niej krytyczny przegląd literatury, który także daje szansę na uzyskanie informacji o związkach między wspomnianymi zagadnieniami. Ich istotnym uzupełnieniem jest także odniesienie do koncepcji produktywności osób starszych i obserwowanych zmian interpretacyjnych tego zagadnienia, przejawiających się jakościowym rozszerzeniem płaszczyzn tematycznych, które składają się na jej ramy koncepcyjne. W rozdziale trzecim autorzy podjęli próbę przedstawienia zróżnicowania koncepcji polityki publicznej wobec starzenia się. Dzięki temu czytelnik może zapoznać się z obecnymi w literaturze przedmiotu interpretacjami dotyczącymi wpływu zmian demograficznych i innych uwarunkowań na postindustrialną politykę społeczną. W tym miejscu autorzy skupiają się więc m.in. na koncepcjach aktywnej, spójnej i inwestycyjnej polityki społecznej realizowanej w kontekście procesu starzenia się, ale także na odniesieniach do wybranych koncepcji pobudzania aktywizacji społecznej i zawodowej osób w wieku niemobilnym i osób starszych. Chodzi przede wszystkim o społeczny aspekt produktywności, którego analizy, zwłaszcza na początku XXI wieku, przyczyniły się do pewnego rodzaju restytucji, prawie zapomnianej koncepcji koprodukcji. Odnosząc zawarte w literaturze rozważania koncepcyjne dotyczące tego zjawiska występującego i rozwijającego się w ramach usług publicznych do problemu starzenia się społeczeństwa, autorzy przedstawili także srebrną (senioralną) adaptację koprodukcji. Cała publikacja kończy się analizą koncepcji przygotowania do długowieczności oraz potencjalnego zastosowania narzędzi ekonomii behawioralnej w polityce publicznej dotyczącej długowieczności. Na całym świecie rośnie populacja osób, które osiągnęły wiek 65 lat, a wśród nich rośnie również liczba osób najstarszych i stulatków. W krajach takich jak Włochy, Szwecja, Niemcy i Japonia osoby w wieku powyżej 65 lat w pierwszej ćwierci XXI wieku będą stanowić jedną trzecią populacji. Przedstawione w publikacji dane statystyczne wskazują na radykalną zmianę struktury wieku ludności w ostatnich dziesięcioleciach, która dotyczy przede wszystkim mieszkańców krajów UE. Choć ludność Polski nie należy do najstarszych wśród członków tej społeczności, to proces starzenia się jest na tyle zaawansowany, że pojawiają się różne wyzwania, nie tylko w zakresie rynku pracy czy zabezpieczenia społecznego, ale także organizacji opieki nad osobami starszymi jako ich udział i zaangażowanie w życie społeczno-gospodarcze. Tak dynamicznie postępujący proces starzenia się jest wyzwaniem dla współczesnych i przyszłych pokoleń, zarówno w wymiarze społecznym, jak i gospodarczym. Zmiany wywołane wydłużaniem się życia ludzkiego, a zwłaszcza ich szybkie tempo, wymagają nowego spojrzenia na role osób starszych w życiu społeczno-gospodarczym. Przedstawione w tej publikacji koncepcje dotyczące aktywności, produktywności i integracji osób starszych, rozwijania ich potencjału i włączania ich do głównego nurtu życia społecznego mogą ułatwić projektowanie, konstruowanie, a następnie wdrażanie polityk publicznych skierowanych do osób starszych. Przedstawione dane dotyczące zmian w strukturze ludności według wieku powinny być także podstawą do tworzenia polityk publicznych i projektowania w ich ramach działań. W dobie szybko starzejącej się populacji, spadku zasobów pracy, wzrostu liczby i odsetka osób starszych i najstarszych w kohorcie konieczne jest nie tylko rozpoznanie ich potencjału - ale także podjęcie działań przygotuj się na starość. Starość należy projektować zarówno na poziomie pojedynczych jednostek, jak i całych społeczności. Podstawą przygotowania do starości i podejmowania działań na rzecz osób starszych powinno być uznanie podmiotowości tych osób i włączenie ich w kreowanie polityk publicznych i koprodukcję usług publicznych. Istotnym czynnikiem, który powinien wpływać na kształt tworzonej polityki, jest niejednorodność populacji starszej. Zróżnicowanie tej społeczności pod względem cech socjodemograficznych generuje niepodważalną legitymację do planowania i podejmowania całego spektrum działań dostosowanych do płci, stanu zdrowia, miejsca zamieszkania, statusu rodzinnego, ekonomicznego itp. bezpośrednich beneficjentów realizowanych programów. Wieloaspektowe i wielokierunkowe zmiany spowodowane zmianami struktury wiekowej populacji wymuszają adaptację zarówno jednostek, jak i zbiorowości. Stanowi więc uzasadnienie do poszukiwania nowych rozwiązań i odpowiedzi na pojawiające się wyzwania. Jedną z nich jest ubytek siły roboczej, wynikający z niskiego współczynnika dzietności, a co za tym idzie trudności z zaspokojeniem popytu na pracę. W konsekwencji problemy rynku pracy spowalniają gospodarkę i ograniczają wpływy do budżetu państwa. Wzrost współczynnika obciążenia demograficznego spowoduje w przyszłości większe obciążenie finansowe osób w wieku produkcyjnym. Wyczerpanie się siły roboczej spowoduje niedobór pracowników w niektórych branżach. Koncepcje przedstawione w tej publikacji są odpowiedzią na te wyzwania. Począwszy od aktywizacji i integracji osób starszych do współpracy i zaangażowania osób starszych we współtworzenie usług publicznych. Idee te zwracają uwagę na potencjał osób starszych i wskazują na możliwości jego wykorzystania. Z jednej strony działania skierowane do osób w wieku emerytalnym mają na celu zachęcenie ich do pozostania na rynku pracy i aktywności zawodowej. Z drugiej strony należy zauważyć, że zmiany demograficzne przyczyniły się do wydłużenia czasu życia w postprodukcji. Przeciętna kobieta, która zacznie pobierać emeryturę w Polsce, otrzyma ją na około 24 lata, a mężczyzna na prawie 16 lat (na długość tego okresu, oprócz nadmiernej śmiertelności mężczyzn, wpływa również wcześniejsze przejście na emeryturę kobiety i pięć lat wyższy wiek emerytalny dla mężczyzn). Oznacza to, że część starszej populacji cieszy się dobrym zdrowiem i sprawnością w pierwszej fazie starości. Często są to osoby chętne i gotowe do kontynuowania pracy zarobkowej, a także do podejmowania działań na rzecz społeczności lokalnej. Dlatego ważne jest właściwe wykorzystanie potencjału osób starszych i dostosowanie działań zarówno do ich potrzeb, jak i do całej populacji. Koncepcje przedstawione w niniejszej publikacji mają na celu ukazanie możliwości zaangażowania kapitału osób starszych (w tym kapitału ludzkiego, społecznego i kulturowego), jakim dysponują na rzecz społeczności oraz przełamanie stereotypu osób starszych jako osób nieproduktywnych lub mało produktywnych. Omówione w niniejszej publikacji koncepcje polityki publicznej dotyczące starzenia się ludności, których wspólną podstawą jest koordynacja działań różnych aktorów życia społecznego, tj. samych obywateli, przedsiębiorców, związków zawodowych, władz publicznych, organizacji pozarządowych i mediów, zakładają utrzymanie aktywności i aktywizację osób w wieku przedemerytalnym i osób starszych. Głównym zadaniem stojącym przed starzejącymi się społeczeństwami jest przeciwdziałanie wykluczeniu osób starszych, marginalizacji ich potrzeb i pozycji oraz włączenie ich w główny nurt życia społecznego. Omówione koncepcje, poprawnie przełożone na konkretny plan działania lub strategię, mogą przyczynić się do realizacji tych zadań. Działania z zakresu aktywizacji i integracji społecznej należy kierować także do najstarszych seniorów. "Najstarsi" to kategoria społeczna, która jest często pomijana w działaniach aktywizacyjnych podejmowanych przez władze publiczne i organizacje pozarządowe. Jeśli działania skierowane są do tej grupy, to głównie koncentrują się na pomocy w postaci usług opiekuńczych świadczonych w gminie lub w placówce sprawującej całodobową opiekę. Tymczasem grupa najstarszych seniorów powinna być także przedmiotem działań aktywizacyjnych. Oczywiście ich celem nie będzie aktywizacja zawodowa, ale aktywizacja społeczna. Niedostrzeganie potrzeb najstarszych seniorów wiąże się z "niewidzialnością" (brakiem aktywnego uczestnictwa) tej grupy wiekowej w przestrzeni publicznej i tym samym ignorowaniem jej jako niewielkiej liczby. Jednak przedstawione dane demograficzne wyraźnie wskazują na wzrost subpopulacji osób najstarszych. Zatem, zgodnie z koncepcjami zdrowego starzenia się, aktywnego starzenia się i starzenia produktywnego, jednostki powinny przygotować się do ostatniej fazy życia. Jednak ważne jest również, aby przygotować się na długowieczność. Coraz więcej zwolenników zyskuje również koncepcja kreatywnego starzenia się, ponieważ dostrzega zmiany technologiczne zachodzące w otaczającej rzeczywistości, ignorowane przez idee aktywnego starzenia się i produktywnego starzenia się. Uznanie innowacyjnych rozwiązań technicznych, które mogą wspierać starzejącą się populację i wypełniać luki wynikające ze zmian w rodzinie i rosnącej samotności osób starszych, jest kluczem do zapobiegania wykluczeniu i marginalizacji osób starszych. Przedstawione w publikacji zmiany struktury demograficznej oraz procesy zachodzące na rynkach pracy stanowią jedną z fundamentalnych przesłanek kształtowania odpowiedzialnych polityk publicznych w XXI wieku. Wyzwania wynikające z tych zmian można skutecznie stawić czoła, jeśli spojrzymy na społeczeństwo całościowo, pamiętając o różnorodności osób, które je tworzą. Publikacja skierowana jest zarówno do naukowców i studentów zajmujących się tematyką starzenia się społeczeństwa, starości i osób starszych, jak i do coraz szerszego grona praktyków zainteresowanych tą problematyką, w tym polityków i decydentów, przedstawicieli służb publicznych, przedstawicieli mediów i organizacji pozarządowych. Autorzy mają nadzieję, że przedstawione wyniki przeprowadzonej kwerendy okażą się pomocne dla czytelnika zarówno w definiowaniu ram koncepcyjnych rozważanych zagadnień, jak i w próbach adaptacji i realizacji założeń koncepcji przytoczonych w realiach życia społecznego określonych społeczności. Zatem wartością dodaną prezentowanego tomu będzie systemowa waloryzacja starości, która - podobnie jak we wcześniejszych fazach życia człowieka - powinna służyć dalszemu rozwojowi i samorealizacji., | pl |
| dc.description | Population ageing, total population growth, international migration and urbanization are four global demographic trends that are directly reflected in the functioning and directions of development at all organizational levels - from global and international, to from national to regional and local. The identified changes in the age structure constitute a significant challenge for all societies. This is why this process is of particular interest to a variety of social, political, and scientific groups, which, through the public debate that has been going on for at least several decades, are trying to explain and respond to the observed changes. However, the interpretation of this increased attention can take on a strongly dichotomous character. This is because, on the one hand, thanks to the widespread interest in the ageing process, its descriptions gain an interdisciplinary, transdisciplinary, and multidisciplinary perspective. As a result, the ageing process ceases to keep secrets from us, and the accumulated knowledge grows, supplementing the existing image of this process with new, previously unknown faces. On the other hand, however, the fact that the ageing process remains the object of the increased interest of representatives of many scientific disciplines who use their conceptual apparatus results in the emergence of a multidimensional but not always a coherent image of the analysed fragments of social reality. This common interest contributes to a significant stratification of the definition and interpretation sphere used in descriptions and attempts to explain the issues raised. Therefore, an essential task for the world of science is to properly delimit and configure (systematize) the accumulated knowledge, which should serve the development of the possibility of its application in practice. Hence, the idea to prepare the presented volume, the main research objective of which is to attempt to compile selected concepts, models, and theories functioning in the scientific circulation in the thematic area identified with the activity and activation of older people and the public policy towards of an ageing population. The study is illustrative and theoretical, as it is based on a literature review on the subject (Polish and foreign), a review of expert opinions and analyses prepared at the request of national and international institutions, as well as legal acts and other documents, the records of which turned out to be helpful in the conducted analyses. The content of this volume corresponds to the three research questions posed. Firstly, by making a general description of the population ageing (pointing to its main determinants and the observed dynamics), an attempt has been made to identify the most critical consequences and challenges related to the observed changes in the age structure on a global scale and in individual societies. Secondly, efforts have been made to identify the fundamental differences in meaning and the resulting implications of using various concepts concerning the description and stimulation of activity, productivity, and social integration of people of immobile working age and older age. Thirdly, the focus has been placed on determining what the recommendations for public policy are with regard to population ageing due to the presence in the scientific and expert circulation of many interpretations of changes related to the emergence of post-industrial social policy. The structure of the presented study finally consists of parts - chapters - prepared in such a way that, on the one hand, they constitute a coherent set verifying and systematizing the concepts and interpretations of issues present in the literature, and on the other hand, they clearly show the reader, in line with the authors' acceptance, one of the possible critical paths of analysis. The first chapter is a kind of introduction to the discussed issues because its task is to familiarize the reader with the interpretations of basic concepts functioning in the literature, such as ageing, old age, and longevity, but also to serve as a reference to the category of immobile people in working age or older people in the perspective of the life cycle. The theoretical, conceptual framework identified in this way, associated with the population ageing process, was supplemented with the presentation of demographic data aggregated at various levels of generality, which refer to selected indicators and measures used in the statistical analysis of the process discussed. In this way, the desired effect of multidimensionality has been obtained, both in terms of theoretical considerations and in terms of the presentation of statistical distribution reflecting the specificity of the dynamics of the ageing visible in the European Union (EU) and Poland. The second chapter is entirely focused on defining the concepts of activity, activation, productivity, as well as social and professional integration of people in the age of immobility and older adults. Therefore, the reader will find in it a critical literature review, which also gives a chance to receive information about the connections between the issues mentioned. Their significant supplementation is also a reference to the concept of productivity of older people and the observed interpretation changes of this issue, manifested in the qualitative expansion of the thematic planes that make up its conceptual framework. In the third chapter, the authors attempt to present the differentiation of the concept of public policy on ageing. Therefore, the reader can become familiar with the interpretations of the impact of demographic changes and other conditions on post-industrial social policy present in the literature on the subject. So, here the authors focus, among others, on the concepts of active, coherent, and investment social policy implemented in the context of the ageing process, but also references to selected concepts of stimulating social and professional activation of people in immobile age and older adults. This is primarily about the social aspect of productivity, the analyses of which, especially at the beginning of the 21st century, contributed to a kind of restitution, an almost forgotten concept of co-production. Relating the conceptual considerations in the literature concerning this phenomenon occurring and developing within public services to the issue of the population ageing, the authors also present a silver (senior) adaptation of co-production. The whole publication concludes with an analysis of the concept of preparation for longevity and the potential application of behavioral economics tools in public policy on longevity. The publication is addressed both to scientists and students focused on the topic of population ageing, old age, and older people, as well as to a growing group of practitioners interested in these issues, including politicians and decision-makers, representatives of public services, representatives of the media and non-governmental organizations. The authors hope that the presented results of the conducted query will prove helpful for the reader both in defining the conceptual framework of the issues under consideration and in attempts to adapt and implement the assumptions of the concepts cited in the realities of the social life of specific communities. Thus, the added value of the presented volume will be the systemic valorization of old age, which-similarly to the earlier phases in human life-should serve further development and self-realization. | en |
| dc.description.abstract | Opracowanie ma charakter poglądowo-teoretyczny, powstało bowiem na podstawie przeglądu dostępnej literatury przedmiotu (polskiej i zagranicznej). Publikacja skierowana jest zarówno do naukowców jak i studentów zajmujących się tematyką starzenia się ludności, starości i osób starszych oraz do coraz szerszego grona zainteresowanych tymi zagadnieniami praktyków, w tym polityków i decydentów oraz reprezentantów usług publicznych, przedstawicieli mediów i organizacji pozarządowych. | pl |
| dc.description.abstract | The study is illustrative and theoretical in nature, as it was based on a review of the available literature on the subject (Polish and foreign). The publication is addressed to both scholars and students dealing with the subjects of population ageing, old age, and older adults, as well as to a growing group of practitioners interested in these issues, including politicians and decision-makers as well as representatives of public services, the media, and non-governmental organizations. | en |
| dc.language.iso | pl | |
| dc.publisher | Wydawnictwo Uniwersytetu Ślaskiego | pl |
| dc.rights | Uznanie autorstwa 3.0 Polska | * |
| dc.rights.uri | http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/ | * |
| dc.subject | old age | en |
| dc.subject | population ageing | en |
| dc.subject | activation | en |
| dc.subject | co-production | en |
| dc.subject | social integration | en |
| dc.subject | public policy on ageing | en |
| dc.subject | starość | pl |
| dc.subject | starzenie się ludności | pl |
| dc.subject | aktywizacja | pl |
| dc.subject | koprodukcja | pl |
| dc.subject | integracja społeczna | pl |
| dc.subject | polityka publiczna wobec starzenia się ludności | pl |
| dc.title | Starzenie się populacji. Aktywizacja, koprodukcja i integracja społeczna osób starszych | pl |
| dc.title.alternative | Population Ageing: Activation, Co-Production, and Social Integration of Older People | en |
| dc.type | book | pl |
| dc.contributor.organization | Uniwersytet Śląski | pl |
| dc.contributor.organization | Szkoła Główna Handlowa w Warszawie | pl |
| dc.contributor.organization | Uniwersytet Łódzki | pl |
Pliki tej pozycji
Pozycja umieszczona jest w następujących kolekcjach
-
Książki / Books [2914]
Poza zaznaczonymi wyjątkami, licencja tej pozycji opisana jest jako Uznanie autorstwa 3.0 Polska