Dzielnica krajobrazowa i prowincja krajobrazowa – ich miejsce w hierarchicznej regionalizacji krajobrazów kulturowych

Abstract

Celem artykułu jest wyjaśnienie miejsca dzielnic i prowincji krajobrazowych w globalnym systemie regionalizacji krajobrazów kulturowych. W hierarchii regionów kulturowych są one jednostkami średniej rangi (poziom 4 i 5 wg Plit, Plit 2016). Punkt wyjścia stanowi założenie o istotnej roli krajobrazotwórczej państw, jako jednostek politycznych. Organizują one życie gospodarcze (w tym użytkowanie ziemi) i kulturowe na swoim terenie, przekształcają sieć osadniczą. Jeśli działalność ta jest konsekwentna i długotrwała, nadają specyficzne cechy krajobrazowi kulturowemu na swoim terenie, co pozwala na powstanie państw jako regionów krajobrazu kulturowego (regiony szczebla 3). Ponieważ krajobraz kulturowy cechuje pewien konserwatyzm, znajdują w nim odzwierciedlenie także dawne podziały polityczne i autonomiczny rozwój terytoriów, co w niektórych państwach krajobrazowych pozwala na wyróżnienie jednostek regionalnych rangi dzielnic. Przykładem mogą być Wielka Brytania (Anglia, Szkocja, Walia, ewentualnie Irlandia Północna), Francja (patrz ryc. 1), Włochy, Ukraina. Jednostki rangi dzielnic mogą też powstawać na obszarach o wyraźnej odrębności plemiennej (Hausaland, Jorubaland, Iboland w Nigerii). Unifikująca rola państwa może doprowadzić do zmniejszenia różnic krajobrazowych i dawne dzielnice krajobrazowe (ranga 4) staną się prowincjami (ranga 5). Tak jest w przypadku np. krajobrazów kulturowych Polski. Jej ziemie (w obecnych granicach) wchodziły w początkach XVIII w. w skład 3 państw krajobrazowych: Polski, Prus i Czech. Co najmniej przez kilkanaście lat po II wojnie światowej jako odrębną dzielnicę krajobrazową traktować należało ziemie, które przed 1939 r. należały do Niemiec. Obecnie zróżnicowanie krajobrazu kulturowego pozwala na wyróżnienie Polski jako państwa krajobrazowego, a w jej granicach 3 dzielnic (ryc. 2): a) ziem pruskich i dawnego zaboru pruskiego, b) Polski centralnej i wschodniej (dawnego zaboru rosyjskiego), c) Galicji (dawnego zaboru austriackiego).

The purpose of the article is to explain the place of the landscape divisions and provinces in the global system of regionalisation of the cultural landscapes. In the hierarchy of the cultural regions these two are the medium-ranked unit types (levels 4 and 5, following Plit, 2016). The starting point is constituted by the assumption of the essential landscape-forming role, played by the states, as the political units. They organise the economic life – including land use – and the cultural life within their proper territories, and transform the settlement networks. When this activity is consistent and long-lasting, the states endow the cultural landscapes within their territories with specific features, which makes it possible to develop the countries in terms of regions of cultural landscape (i.e. regions of level 3). Since cultural landscape is characterised by a definite conservatism, it tends also to reflect the ancient political divisions and the autonomous history of the territories, and this allows for distinguishing within some of the landscape states the regional units having the rank of divisions. Examples are provided by the United Kingdom (England, Scotland, Wales, and, potentially, Northern Ireland), France (see Fig. 1), Italy, or Ukraine. Units of division rank might also develop on the areas, featuring distinct tribal identities (Hausaland, Jorubaland, Iboland in Nigeria). The unifying role of the state organisation may bring about the decrease in the differences among landscapes and the former landscape divisions (rank 4) may become landscape provinces (rank 5). This is the case of, for instance, the cultural landscapes of Poland. The territories of Poland, within her contemporary boundaries, constituted at the beginning of the 18th century the parts of three landscape countries, namely Poland, Prussia, and Bohemia. At least during more than a dozen years after the World War II the territories, which had belonged before 1939 to Germany, ought to have been treated as a separate landscape division within Poland. The contemporary differentiation of the cultural landscapes allows for classifying Poland as a landscape country, with distinction of three provinces inside of Poland (Fig. 2): a) the former Prussian lands and the territory occupied by Prussia in the 19th century; b) the central and eastern Poland (the territory occupied by Russia in the 19th century), and c) Galicia (the territory formerly occupied by Austria).