Źródła prawa administracyjnego a ochrona praw i wolności obywatelskich

Abstract

Prezentowana praca pokazuje szeroki zakres zagadnień i problemów związanych z funkcjonowaniem systemu źródeł prawa administracyjnego. Książka podzielona jest na trzy części. W pierwszej z nich, znajdują się artykuły poświęcone problemowi jedności proceduralnego prawa administracyjnego oraz pojawiających się regulacji specjalnych. Część druga zawiera studia nad wybranianymi źródłami prawa administracyjnego. Trzecia część książki przedstawia stadium przypadku, które ukazuje jakość źródeł prawa administracyjnego oraz problemy, z jakimi zmagają się sądy administracyjne na tym tle. Jednym z celów stawianych przed uchwaloną w dniu 2 kwietnia 1997 r. Konstytucją RP było uporządkowanie i usystematyzowanie źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Okazało się jednak, iż praktyczna realizacja tego – skądinąd słusznego – postulatu od początku napotykała na istotne problemy w pewnych dziedzinach prawa administracyjnego (chodzi m.in. o akty Prezesa NBP). Specyfika tej gałęzi prawa powoduje bowiem, iż możemy spotkać akty prawne, których status i charakter nie poddaje się jednoznacznej weryfikacji z punktu widzenia katalogu źródeł prawa z Ustawy zasadniczej. Z upływem lat problem, o którym mowa, nie tylko, że nie został rozwiązany przez ustawodawcę, ale nabrzmiewał i nabrzmiewa. Niewątpliwie pogłębiło go przystąpienie Polski do UE. Polski system prawny został wówczas otwarty na całość acquis communitaire. Implementacja dorobku prawnego UE wywołała najdalej idącą konfuzję na gruncie prawa administracyjnego. Związane jest to z koniecznością unormowania nowych sfer życia gospodarczego RP, w szczególności określenia zasad i procedur związanych z wykorzystaniem funduszy europejskich, uzupełnieniem już istniejących norm krajowych w sferze np. ochrony środowiska instrumentami prawa europejskiego. Instrumenty prawne zbiorczo określane mianem soft law (prawa miękkiego) tj. wytyczne, obwieszczenia czy interpretacje – tak charakterystyczne dla prawa europejskiego – nie mieszczą się w katalogu źródeł prawa, o którym mowa w art. 87 Konstytucji RP. Jak się wydaje, znaczącym problemem dla praktyki w tym kontekście pozostaje potrzeba traktowania instrumentów prawa miękkiego, jako istotnego elementu w procesie wydawani decyzji administracyjnych, pomimo, iż pozostaje to w sprzeczności z zasadą legalizmu działania władzy publicznej. Zasady, która wymaga m.in. aby akty władcze skierowane wobec podmiotów znajdujących się na zewnątrz administracji publicznej wywodzone były z aktów normatywnych rangi ustawowej. Niezależnie od powyższego zauważalna jest tendencja do tworzenia przez prawodawcę regulacji specjalnych, zawierających normy, odbiegające, a czasem wręcz łamiące, przyjęte standardy administracji w imię uzasadnianych wyjątkowym interesem publicznym lub charakterem przedmiotu regulacji. To niepokojące zjawisko wywołuje nie tylko istotne wątpliwości interpretacyjne w doktrynie prawa administracyjnego, lecz – co bardziej niepokojące – prowadzi do zdewaluowania istniejących zasad wywodzących się z Konstytucji RP, takich jak np. ochrona własności prywatnej, prawo do sądu. Istotne zmniejszanie w tego rodzaju specustawach ochrony praw i wolności obywatelskich, będące konsekwencją wskazanych tendencji, prowadzi niejednokrotnie do odmowy udzielania ochrony sądowej adresatom działań organów administracji publicznej. W naszym przekonaniu taka sytuacja – nie do zaakceptowania w demokratycznym państwie prawa - uzasadnia nie tylko podjęcie szerszej refleksji teoretycznej nad systemem źródeł prawa administracyjnego w polskim porządku prawnym, ale i dokonanie praktycznej analizy i zaproponowanie sposobu pogodzenia nowych tendencji w prawie administracyjnym z katalogiem źródeł prawa wskazanym w Konstytucji RP oraz z określonym w tym akcie poziomem ochrony praw i wolności obywatelskich. 1. Wstęp 2. Wspomnienie prof. Teresy Górzyńskiej

Część I. Jednolitość procedury administracyjnej

3. Prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak, WPiA UŁ, NSA, Jednolitość procedury – mit, standard legislacyjny czy niezrealizowany postulat w sferze regulacji prawa administracyjnego? 4. Prof. dr hab. Hanna Knysiak – Molczyk, WPiA UJ, Jednolitość procedury – mit, standard legislacyjny czy niezrealizowany postulat w sferze regulacji prawa administracyjnego? 5. Dr Agnieszka Korzeniowska – Polak, WPiA UŁ, Uwagi na temat uzasadniania projektów ustaw nowelizujących kodeks postępowania administracyjnego 6. Prof. dr hab. Małgorzata Jaśkowska, WPiA UKSW, NSA, Atomizacja procedury administracyjnej a tworzenie specustaw inwestycyjnych 7. Dr Barbra Błońska, BRPO, IPSiR UW, Specustawy jako źródła szczególnych regulacji administracyjnoprawnych – na przykładzie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych

Część II. Źródła prawa administracyjnego

8. Dr Mateusz Błachucki, INP PAN, Urzędowe wyjaśnienia przepisów wydawane przez organy administracji publicznej 9. Dr Bartosz Majchrzak, WPiA UKSW, Dr Wojciech Federczyk, WPiA UKSW, Akt normatywny w orzecznictwie trybunału konstytucyjnego (problemy na tle aktów organów administracji) 10. Katarzyna Łakoma, BRPO, Akty prawa miejscowego jako źródła praw i wolności obywateli 11. Dr Rafał Stankiewicz, WPiA UW, Znaczenie aktów planowania w prawie ochrony środowiska 12. Dr Małgorzata Ganczar, WPPKiA KUL, Prof. dr hab. Magdalena Pyter, WPPKiA KUL, Rejestr klauzul niedozwolonych jako źródło prawa administracyjnego i cywilnego 13. Dr Marcin Mazuryk, Wszechnica Polska, Zasady techniki prawodawczej jako subsydiarne źródło prawa 14. Agnieszka Wołyniec – Ostrowska, BRPO, Kontrola dostępu do funduszy unijnych w kontekście ochrony praw obywatelskich i źródeł prawa powszechnie obowiązującego 15. Wojciech Drobny, INP PAN, Zasady służby cywilnej i etyki korpusu służby cywilnej a źródła prawa administracyjnego

Część III. Studia przypadku

16. Dr Joanna Wyporska – Frankiewicz, WPiA UŁ, Umowa jako źródło prawa administracyjnego na przykładzie regulacji odpłatności za pobyt w domu opieki społecznej 17. Wojciech Sawczuk, WIS NSA, Jakość źródeł prawa administracyjnego na przykładzie regulacji dotyczącej odszkodowania za nieruchomość zajętą pod drogę publiczną