O rozumieniu muzyki innego kręgu kulturowego – możliwości i ograniczenia horyzontów własnego poznania

Abstract

W niniejszej rozprawie podjęto się analizy procesu rozumienia obcych kultur muzycznych w świetle dostępnej literatury. Naczelnym problemem jaki sformułowano w tym kontekście było sformułowanie pytania: Czy ugruntowany drogą enkulturacji i edukacji muzycznej europejski sposób słuchania muzyki i jej wartościowania jest czynnikiem sprzyjającym czy utrudniającym prawidłowe rozumienie obcych fenomenów muzycznych z innych kręgów kulturowych. Dla wyjaśnienia tego problemu powołano się między innymi na teorię W. Gruhna o ustopniowanym procesie rozumienia muzyki, jak również przytoczono poglądy innych autorów (Z.Lissa, P.W. Schatt, G. Kleinen, M.P. Baumann) ukazujących trudności występujących podczas nabywania kompetencji uczenia się muzyki z innego niż własna kręgu kulturowego. Uwypuklono również możliwość występowania u Europejczyka tzw. bimuzykalności, a więc zaistnienia niezależnie od siebie mechanizmów słyszenia i rozumienia zarówno muzyki europejskiej, jak i pozaeuropejskiej.

W dalszej części dokonano charakterystyki muzyki, którą interpretuje się tu jako język komunikacji międzykulturowej, w kontekście dylematu – muzyka jako język uniwersalny a swoisty tylko dla określonej kultury. Dokonano przy tym próby zdefiniowania tzw. etnicznego i narodowego paradygmatu języka muzycznego, wskazując na występujące podobieństwa i różnice. Artykuł zawiera część dotyczącą analizy niektórych europejskich konwencji XIX w. i współczesnej awangardowej muzyki, w których w rozmaity sposób kompozytorzy integrują sztukę obcych kultur. Wskazuje się na ewolucję tego procesu, w którym pierwotne naiwne i pełne kulturowych uprzedzeń cytowanie muzyki pozaeuropejskie przechodzi w bardziej pogłębiony i uświadomiony proces, aby w końcu praktyka kompozytorska mogła sztukę tę traktować jako jedną z ważnych inspiracji w europejskiej twórczości. Analizy tej dokonano na przykładach z muzyki Debussy’go, Pucciniego, Mahlera, Messiaena, Cage’a i Stockhausena. W refleksji końcowej uwypuklono ważną rolę muzyki pozaeuropejskiej we współczesnej muzyce, co ubogaca europejskie dziedzictwo kulturowe i jednocześnie wyznacza kierunki uczenia się rozumienia innych kultur muzycznych na drodze dialogu i spotkania.