Polski patriotyzm w dobie komunizmu. Koncepcja patriotyzmu w nauczaniu księdza Jerzego Popiełuszki

Abstract

W latach 1982-1984 podczas comiesięcznych mszy świętych w intencji ojczyzny ks. Jerzy Popiełuszko wygłosił kilkadziesiąt kazań, w których podjął próbę refleksji nad aktualnymi problemami życia społecznego. Włączył się w ten sposób w społecznie zaangażowany nurt polskiego kaznodziejstwa, mający w naszym kraju kilkusetletnią historię. Podobnie jak najbardziej prominentni przedstawiciele tej tradycji, ks. Jerzy Popiełuszko wielokrotnie odwoływał się do takich kategorii jak naród, ojczyzna, patriotyzm. Powstaje pytanie o znaczenie, jakie nadawał on tym terminom. Szczególny bowiem był kontekst polityczno-społeczny jego działalności duszpasterskiej i aktywności kaznodziejskiej w omawianym okresie. Chodzi tutaj o boleśnie odczuwane przez polskie społeczeństwo ograniczenie swobód obywatelskich i represje, którym zostało ono poddane w związku z wprowadzeniem stanu wojennego na początku lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku. Wydawałoby się, że sytuacja zniewolenia polskiego społeczeństwa powinna skłaniać ówczesnych kaznodziejów do odwołania się do pojęć w znaczeniach, jakie im przypisywano w podobnej sytuacji w relatywnie bliskiej przeszłości, czyli z okresu zaborów i hitlerowskiej okupacji. Tym bardziej, że ukształtowane przez dziewiętnastowieczną oraz pierwszej połowy dwudziestego wieku literaturę koncepcje narodu, ojczyzny i patriotyzmu, m.in. dzięki lekturom szkolnym, były wciąż żywe w społecznej świadomości. Jednakże ks. Jerzy Popiełuszko z tradycyjnych wzorców patriotyzmu zapożyczył tylko niektóre elementy. Dzięki tej selektywności prezentowana w jego kazaniach z lat 1982-84 koncepcja patriotyzmu jest na swój sposób oryginalna. Próba jej opisania pozwoli nie tylko poznać przekonania ks. Jerzego Popiełuszki, lecz także lepiej zrozumieć, że patriotyzm stanowi doświadczenie twórcze, które jednak nie musi zrywać związków z dziedzictwem przeszłości, oraz uświadomić, jak kontekst społeczny może wpływać i kształtować treść tego pojęcia.