Współczesne koncepcje filozofii i etyki

Abstract

Niniejszy skrypt nosi tytuł „Współczesne koncepcje filozofii i etyki”. Należy tu od razu zauważyć, że zawarte w owym tytule oddzielenie etyki i filozofii ma charakter jedynie dydaktyczny, ułatwiający zrozumienie tego, że czym innym jest filozofia jako całość, a czym innym jedna z jej części, choć w życiu człowieka niezwykle potrzebna, czyli etyka. Etyka bowiem stanowi tę część filozofii (i jej dyscyplinę), która zajmuje się szukaniem odpowiedzi na pytania dotyczące przyczyn dobra i zła właściwych ludzkim czynom, czyli przyczyn moralności. Ze względu na to, że moralność odnosi się do każdego człowieka, dział filozofii zajmujący się nią wydaje się być czymś szczególnie ważnym, a więc wartym wyodrębnienia. I tak jak etyka chce poznać przyczyny moralności, tak inne dyscypliny filozofii szukają przyczyn czy to np. człowieka (antropologia), czy po prostu bytu, czyli tego co istnieje (metafizyka). Należy jeszcze wspomnieć o filozofii przyrody – zajmującej się budową i prawami świata materialnego; o teorii poznania – badającej przyczyny poznania; o filozofii Boga – interesującej się przyczyną sprawczą rzeczywistości oraz historią filozofii – wyjaśniającej powstawanie i rozwój myśl filozoficznej na przestrzeni wieków. Całość dyscyplin filozoficznych dopełnia filozofia państwa i prawa, filozofia polityki, filozofia życia społecznego, filozofia kultury i estetyka. Ów szeroko zarysowany program poznawczy „rodził się” wśród uprawiających filozofię od początków jej powstania (VI w. p. Ch.). Pełny wymiar uzyskał w filozofii średniowiecznej mającej ambicję objąć swym zasięgiem poznawczym całość rzeczywistości, w tym jej dwa główne wymiary: materialny i duchowy. Koniec średniowiecza (XV w.) oznacza powolną rezygnację z tego typu dążeń. Kolejną cezurę w dziejach filozofii stanowi wiek XVII i myśl Kartezjusza radykalnie oddzielającego materię i ducha choć jeszcze je uwzględniającego. Myśliciele pokartezjańscy wyciągnęli wnioski z tego oddzielenia, tworząc dwie zasadnicze koncepcje filozofii. Jedna z nich (materializm) uwzględnia tylko materię. Druga (spirytualizm) uwzględnia tylko ducha. Za jedyną myśl filozoficzną zachowującą maksymalistyczny program poznawczy należy zaś uznać tomizm – kierunek filozofii inspirowany myślą św. Tomasza z Akwinu. Co do współczesności, zawartej w tytule tego skryptu, to zarówno tomizm, jak i koncepcje pokartezjańskie (materializm, spirytualizm) obecne są w naszej współczesności. Ciągle bowiem uprawia się tomizm w jego różnych odmianach. Jeżeli chodzi o wspominane już zawężanie ambicji filozofii, to wciąż żywy jest materializm przejawiający się w uwielbieniu dla: nauk przyrodniczych (pozytywizm), skuteczności w działaniu (pragmatyzm) oraz konfliktów społecznych grup prawdziwie czy rzekomo ciemiężonych (marksizm). Co do spirytualizmu, to za jego współczesnego przedstawiciela można jedynie uznać fenomenologię, choć również w niej daje się zauważyć materializm zawarty w jednym z jego kierunków, tzn. w egzystencjalizmie J. P.Sartre’a. Koncepcje filozoficzne materializmu i spirytualizmu zanegowały właściwe dla siebie wzajemnie sfery. Materializm przecież zaprzeczył realności sfery ducha. Spirytualizm zaś realności sfery materii. Następujący po nich nowy kierunek filozofii – zwany postmodernizmem, wyciągnąwszy wnioski z nich obu, zaprzeczył i materii i duchowi. Można zatem postmodernizm uznać za uwieńczenie i zakończenie myśli pokartezjańskiej. Doszła ona bowiem do uznania, że właściwie świat nie istnieje, zarówno w swym aspekcie materialnym, jak i duchowym. Nie wszyscy jednak pogodzili się z tak radykalnym odrzuceniem realności świata, zwłaszcza, że dawał on o sobie znać poprzez rozmaite problemy związane z przyrodą i szeroko pojętą ekologią. Tak powstała ekofilozofia. Uznała ona istnienia świata materialnego i zwróciła uwagę na jego znaczenie dla człowieka jako tego, od którego zależy przyszłość ziemi i wszystkich stworzeń. Obok tomizmu, nurtów pokartezjańskich i ekofilozofii, należy jeszcze zwrócić uwagę na personalizm. Owa koncepcja filozoficzna bowiem stawia sobie za cel utworzenie - z właściwej dla tomizmu akceptacji realności oraz pewnych elementów myśli współczesnej - nowej całości odnoszonej przy tym tylko do człowieka jako osoby (niekiedy również do Boga). Także i tu mamy do czynienia z pewnym zawężeniem tematyki filozoficznej. Opisane wyżej, współczesne koncepcje filozofii stanowią, jak już wspomniano, naszą współczesność. Warto je więc poznawać, także ze względów praktycznych, gdyż niektóre z nich (zwłaszcza pragmatyzm) mają swoje odbicie w powszechnie przyjmowanych moralności i wychowaniu.