Instytucje rynku pracy a dostosowania płac na rynkach pracy krajów Unii Europejskiej w następstwie recesji 2008–2009

Abstract

Celem artykułu jest przedstawienie dostosowań płac w następstwie recesji gospodarczej 2008-2009 w Unii Europejskiej i krajach członkowskich charakteryzujących się różnymi modelami negocjacji płacowych oraz sformułowanie opinii o możliwych zależnościach przyczynowo – skutkowych między instytucjonalną obudową rokowań płacowych a elastycznością płac. Przeprowadzona analiza dostosowań płacowych wykazała, że w Unii Europejskiej ogółem oraz zdecydowanej większości krajów członkowskich płace okazały się mało wrażliwe na skutki recesji gospodarczej 2008-2009. Płace nominalne zmieniały się acykliczne, a płace realne – procykliczne, przy czym taki kierunek dostosowań nie wynikał z występowania efektów kompozycyjnych. W przekroju państw członkowskich można jednak pod tym względem zauważyć wyraźne dysproporcje. Poszukiwania związków między elastycznością płac a instytucjami rynku pracy pozwoliły na sformułowanie wniosku, że elastyczność płac w krajach o wysokiej instytucjonalizacji negocjacji płacowych była generalnie niższa niż w krajach o niskim poziomie instytucjonalizacji, jednak różnice nie okazały się duże. Nie zidentyfikowano przy tym u-kształtnej zależności między presja płacową a centralizacją negocjacji (hipoteza Calmforsa-Driffila), udokumentowanej dla krajów europejskich w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Wiele wskazuje na to, że wysoki poziom koordynacji sprzyjał obniżeniu dynamiki płac, jednak ze względu na interakcje z innymi regulacjami nie gwarantowała obniżenia dynamiki wynagrodzeń. Z kolei stosowanie indeksacji wynagrodzeń, istnienie dualnej struktury rynku pracy czy nadwyżkowe objęcie układami zbiorowymi ograniczało możliwość obniżenia dynamiki płac. Wykazano również, że płaca minimalna miała znikome znaczenie dla usztywnienia płac od dołu. Należy jednocześnie zauważyć, że głębokim różnicom instytucjonalnym w przekroju państw UE towarzyszyły relatywnie mniejsze dysproporcje w dynamice płac. Można to tłumaczyć faktem, że sztywność płac była nie tylko konsekwencją istnienia rozwiązań instytucjonalnych, ale wynikała również z decyzji samych pracodawców. Dowiedziono, że interakcje sztywności cen i płac w krajach UE prowadzą do usztywnienia płac realnych, pracodawcy stosują płace wydajnościowe, a istnienie socjologicznych norm sprawiedliwego traktowania powstrzymuje ich od oferowania niższych wynagrodzeń nowo przyjętych pracownikom.