Agencje, komitety i inne jednostki organizacyjne w Unii Europejskiej

Abstract

Publikacja prezentuje całokształt zagadnień związanych z funkcjonowaniem agencji, komitetów i innych jednostek organizacyjnych w Unii Europejskiej (UE). Przybliża podstawy prawne, zasady organizacyjne, opisuje relacje pomiędzy nimi a systemem instytucjonalnym UE, bada wypełniane funkcje oraz wpływ na państwa członkowskie. Przedmiotem badania są ciała i gremia o zróżnicowanym statusie prawnym. Traktaty bezpośrednio nie ustanawiają agencji, komitetów i innych jednostek organizacyjnych UE. Po zmianach wprowadzonych traktatem lizbońskim wszystkie te podmioty zostały włączone w zakres sprawowanej w UE kontroli sądowej. Ponadto stworzono podstawy do ujednolicenia przepisów o powoływaniu i przekazywaniu uprawnień na te ciała i gremia. Agencje Unii Europejskiej są specyficznymi rozwiązaniami instytucjonalnymi wspomagającymi osiąganie celów integracji europejskiej. Pod pojęciem agencji należy rozumieć jednostki zdecentralizowane, zajmujące się wyznaczoną w dokumencie je powołującym (najczęściej rozporządzeniem) określoną dziedziną polityki UE. Są organami autonomicznymi wobec instytucji UE oraz mają osobowość prawną. Tworzone w ostatnich dziesięcioleciach są odpowiedzią na wyzwania wynikające z pogłębiających się i komplikujących procesów społeczno-ekonomicznych i politycznych zarówno wewnątrz Unii Europejskiej, jak i w jej otoczeniu międzynarodowym. Agencje są powoływane na podstawie prawa wtórnego. W ich nazewnictwie mogą występować następujące określenia: centrum, fundacja, agencja, urząd. To jest dla obywateli państw członkowskich mylące i nie ułatwia osobom niebędącym specjalistami w tej dziedzinie jednoznacznego odróżniania agencji od innych instytucji, które agencjami w omawianym sensie nie są. Agencje, jako ciała autonomiczne, stanowią z jednej strony zaplecze merytoryczne a z drugiej strony kanały łączności z różnymi poziomami unijnego systemu politycznego. Komitety są to gremia o charakterze reprezentacyjnym, działające w imieniu innych podmiotów, powołane są w konkretnym celu. Semantycznie ich nazwa wskazuje, że ich celem jest wykonanie zadania polegającego na rozwiązaniu konkretnego problemu w sposób kolektywny. Struktura komitetu może mieć charakter oddolny (bottom-up), gdy został on utworzony przez podmioty reprezentowane, albo odgórny (top-down), gdy został powołany przez ciała nadrzędne w stosunku do podmiotów reprezentowanych. Komitet może mieć ściśle zdefiniowane zadania lub działać w warunkach niezależności. Definiując komitet w systemie UE należy określić to gremium jako zinstytucjonalizowaną grupę reprezentatywnych i wyspecjalizowanych osób mających wspólny program działania i wspólną rolę społeczną. Postać komitetów mogą mieć jednostki organizacyjne wspierające instytucje UE, jak i organy UE określone w traktatach, niebędące instytucjami, wypełniające określone w traktatach zadania. Podstawą funkcjonowania tych gremiów są zarówno traktaty, jak i akty instytucji czy ich jednostek wewnętrznych. Nie zawsze ich działalność musi być zorganizowana pod nazwą komitetu, czego przykładem są doradcy czy eksperci Komisji Europejskiej albo grupy robocze wspierające prace Rady. Natomiast pod pojęciem innych jednostek organizacyjnych UE należy zmieścić wszelkie inne formy współdziałania różnych podmiotów o charakterze trwałym, których nie można zakwalifikować ani do agencji, ani do komitetów. Należą do niej Europejski Instytut Innowacji i Technologii oraz pięć wspólnych przedsiębiorstw realizujących wspólne inicjatywy w zakresie wybranych polityk UE. Dysponują one osobowością prawną oraz stanowią podmioty Unii Europejskiej. Zarówno agencje, jak i komitety i inne jednostki organizacyjne UE stanowią wsparcie europejskich procesów decyzyjnych oraz czynnik legitymizowania systemu UE. W przedmiotowej monografii zamieszczono wyniki badań zespołu badawczego Instytutu Europeistyki Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Poniższe opracowania dostarczają wiedzy zarówno o istocie, podstawach prawnych, klasyfikacji, wymiarze organizacyjnym, problematyce legitymizacji, wypełnianych funkcjach, jak i praktyce działania agencji komitetów i innych jednostek organizacyjnych w systemie UE. Treść publikacji uzupełniono o wskazanie polskich interesów w agencjach, komitetach i innych jednostkach organizacyjnych. Mamy nadzieję, że nasze opracowanie, poruszające tylko podstawowe problemy związane z agencjami, stanie się punktem odniesienia dla dalszych pogłębionych refleksji.