Koncepcje zarządzania współczesnym uniwersytetem

Abstract

Rozprawa koncentruje się na poszukiwaniu nowych koncepcji zarządzania współczesnym uniwersytetem. Problematykę podjęto ze względu na to, że masowość kształcenia i chroniczne niedofinansowanie nauki i szkolnictwa wyższego z jednej strony, a turbulencja otoczenia oraz związane z nią rosnące oczekiwania społeczne z drugiej powodują, że uczelnie są zmuszone do poszukiwań nowych rozwiązań w zakresie organizacji i zarządzania. Celem rozprawy jest zbadanie i przeanalizowanie koncepcji zarządzania uniwersytetem opartych na różnych paradygmatach oraz zaproponowanie rozwiązań, które byłyby najlepsze na turbulentne, niepewne, nieprzewidywalne współczesne i przyszłe otoczenie. Aby osiągnąć założony cel sformułowano pięć tez badawczych. Pierwszą jest stwierdzenie, że uniwersytet ewoluując od biurokracji profesjonalnej do adhokracji chroni i będzie chronić najważniejsze cechy stanowiące o utrzymaniu tożsamości. Druga mówi, że efektem silnie zakorzenionego paradygmatu uniwersytetu liberalnego oraz rosnącej niepewności są paradoksy strategiczne, którymi trzeba zarządzać. Trzecia teza mówi, że pogodzenie sprzecznych cech i wartości w ramach jednego modelu organizacyjnego jest możliwe dzięki syntezie antynomii; podobnie pogodzenie sprzeczności możliwe jest w strategiach uczelni. Kolejna teza to stwierdzenie, że zarządzanie paradoksami jest możliwe w ramach uniwersytetu podporządkowanego wiedzy, wykorzystującego paradygmat organizacji opartej na wiedzy oraz uniwersytetu społecznie odpowiedzialnego korzystającego z paradygmatu organizacji społecznie odpowiedzialnej. Uzupełnieniem tej tezy jest kolejna, w której dostrzega się, że uniwersytet podporządkowany wiedzy jest rozwinięciem koncepcji uniwersytetu przedsiębiorczego w kierunku uelastycznienia zasobów, natomiast w uniwersytecie społecznie odpowiedzialnym będzie zachowana równowaga pomiędzy wykorzystaniem dorobku koncepcji uniwersytetu liberalnego oraz przedsiębiorczego. Rezultaty tych analiz stanowiły inspirację do poszukiwania nowych koncepcji organizacji i zarządzania uniwersytetem. Punktem wyjścia rozważań jest analiza zmian koncepcji zarządzania od uniwersytetu liberalnego Wilhelma von Humboldta z początków XIX w. do uniwersytetu przedsiębiorczego zaproponowanego przez Burtona R. Clarka w końcu lat 90. ubiegłego stulecia. Analizując zmiany prawa dotyczącego szkolnictwa w Polsce w okresie międzywojennym oraz po drugiej wojnie światowej, a także wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w publicznych uczelniach technicznych stwierdzono, że polski system szkolnictwa wyższego jest silnie zakorzeniony w koncepcji uniwersytetu liberalnego Humboldta, co trzeba brać pod uwagę projektując zmiany systemu szkolnictwa wyższego w Polsce. Funkcjonowanie uczelni w warunkach niepewności, konieczność elastycznego reagowania na zmiany w otoczeniu oraz zmieniająca się rola interesariuszy skłoniły autora za zaproponowania koncepcji uniwersytetu podporządkowanego wiedzy, korzystającego z paradygmatu organizacji opartej na wiedzy. Istotą tej koncepcji jest wskazanie metod uelastycznienia wykorzystania zasobów uczelni. W dalszej części rozprawy korzystając z paradygmatu organizacji społecznie odpowiedzialnej stwierdzono, że uniwersytet pełni rolę służebną wobec otoczenia, co stanowi o jego społecznej odpowiedzialności. Uniwersytet służący otoczeniu zapewnia równowagę pomiędzy tradycyjnym traktowaniem wiedzy jako wartości autotelicznej a docenianiem znaczenia użyteczności wiedzy. W takiej organizacji szczególne znaczenie ma godzenie badań podstawowych oraz aplikacyjnych, a także wykorzystanie faktu, że interesariusze uniwersytetu współtworzą jego wartość. W rozprawie dostrzeżono znaczenie metafory uniwersytetu jako zorganizowanej anarchii charakteryzującej się niejednoznacznością często wewnętrznie sprzecznych celów, niezrozumiałymi dla członków społeczności akademickiej procesami podejmowania decyzji oraz niepełną przynależnością do organizacji zaproponowaną przez M. Cohena, J. Marcha, J. Olsena. Metafora ta trafnie oddaje złożoność problemów, z którymi trzeba się zmierzyć opracowując strategię rozwoju uczelni. W rozprawie zidentyfikowano napięcia strategiczne w poszczególnych wymiarach strategii, tj. procesie tworzenia, treści, kontekście oraz celu istnienia uczelni, nie wiążąc ich wprost z poszczególnymi rodzajami jej działalności. Korzystając z bogatego dorobku nauk o organizacji i zarządzaniu zaproponowano, w jaki sposób można zarządzać tymi paradoksami, aby urzeczywistniać omówione koncepcje zarządzania uniwersytetem. Starano się też udowodnić, że istotą zarządzania paradoksami jest czerpanie z nich inspiracji do zmian we współczesnym uniwersytecie.