Kramarski kosmos.Kkilka uwag o przedmiotach w twórczości Zbigniewa Herberta i Jana Vermeera

Abstract

Przedmiotem rozważań jest próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego to właśnie Vermeer stał się dla Herberta jednym z najbardziej cenionych malarzy i „Mistrzem z Delft”. Pierwszą część poświęcono uwagom na temat malarstwa holenderskiego, najważniejszym twórcom, charakterystycznym cechom dzieł holenderskich mistrzów. Przypomniana została pokrótce biografia Jana Vermeera, wymieniono też najważniejsze płótna „Mistrza z Delft”. W drugiej części poruszone zostały zagadnienia związane z „miłością konkretu” w twórczości Zbigniewa Herberta. Przejawia się ona w różnoraki sposób – przede wszystkim poprzez zwrócenie uwagi na świat rzeczywisty, realny oraz nieufność wobec kreacyjnej mocy wyobraźni. Ważne jest uczynienie z niepozornych, prostych rzeczy „bohaterów” literackich. Istotna jest też „czułość” okazywana przedmiotom, które zasługują na uznanie przez to, że stanowiąc „towarzystwo” człowieka, współtworzą w pewnym sensie jego życie, wspomnienia i świat (zob. m.in. Elegia na odejście pióra atramentu lampy). Podkreślić należy ponadto uczynienie z opisu rzeczywistości przedmiotowej jednego z najistotniejszych zadań poezji. Takie podejście odnaleźć można w dramacie Rekonstrukcja poety, w którym prawdziwa sztuka polega na „poznawaniu świata na nowo”, co jest możliwe dzięki pochyleniu się nad „kamykiem, sandałem, sprzączką przy sandale”. Zakończenie przynosi próbę odpowiedzi na pytanie, w jakim miejscu Herbert i Vermeer są sobie najbliżsi. Poetę i malarza łączy nie tylko podobne (czułe, precyzyjne) podejście do przedmiotów. W krótkim Herbertowskim apokryfie List zadanie artysty zostaje określone między innymi jako „mówienie światu słów pojednania; mówienie o radości z odnalezionej harmonii, o wiecznym pragnieniu odwzajemnionej miłości” – w takim właśnie sposobie patrzenia na świat są do siebie podobni dwudziestowieczny polski poeta Zbigniew Herbert i żyjący w XVII wieku holenderski malarz Jan Vermeer.