Dyskurs degradacji miast w Polsce: próba dekonstrukcji

Abstract

W badaniach na temat miast zdegradowanych, można zauważyć podział poszczególnych podejść w zakresie poznawczym na empiryczne (co? jak? gdzie? kiedy?) i teoretyczne (dlaczego?). Jak dotąd, nie podjęte zostały natomiast rozważania na temat dyskursywności pojęcia „degradacji”, czyli jego a priori językowego nacechowania w sposób, który dyktuje specyficzne postępowanie naukowe. Jako geografowie, jesteśmy zafascynowani światem „rzeczywistym” – chcemy go doświadczyć, zbadać, naświetlić pewne prawidłowości czasoprzestrzenne. Zapominamy często jednak, że robimy to za pomocą swoistych pojęć, które nie tylko determinują wybór metod poznawczych, ale także – co za tym idzie – jakość analiz i wyników. Aby lepiej zrozumieć związek między pojęciem a znaczeniem, analiza dyskursu jawi się jako nieocenione narzędzie metodologiczne w geografii postmodernistycznej. Przyjmując zatem analizę dyskursu jako główną metodę, celem niniejszego opracowania jest wskazanie problematycznego charakteru dyskursu degradacji (i restytucji), prezentując go w pięciu ujęciach, którym dotychczas nie poświęcono dostatecznej uwagi. Po pierwsze, dyskurs zakłada niekonwersacyjne istnienie „miasta” i „wsi”; po drugie, zakłada, że „miasto” jest lepsze niż „wieś”; po trzecie, że „degradacja” oznacza stratę; po czwarte, że „degradacja” jest niesprawiedliwa; i wreszcie po piąte, dyskurs degradacji obrazuje kompleks bezosobowej wiktymizacji. Podsumowując, pojęcia „degradacji” i „restytucji” są milczącym potwierdzeniem specyficznej poznawczej tendencji do dualistycznego myślenia, która przez lata indoktrynacji kulturowej stało się znaturalizowane. Krytyczna analiza przeprowadzona w niniejszym opracowaniu stanowi próbę zdekonstruowania dyskursywnych filtrów umocowanych w tych pojęciach, a także krok do sprowokowania nowych dyskusji na ten temat.

In research about degraded towns two cognitive currents can be observed: empirical (what? how? where? when?) and theoretical (why?). Contrarily, no study to date has dealt with the issue of discursivity of its central concept ‘degradation’, i.e. its a priori linguistic characterization determining ways in which research on the subject has been done. As geographers, we are fascinated by the ”real” world, which we wish to explore, examine and present in light of our proudly uncovered spatio-temporal regularities. However, we often tend to forget that while doing so we use specific concepts, which not only determine the choice of our methods, but also – consequently – the quality of our analyses and results. In that vein, before undertaking any kind of research, we need to pay greater attention to the relationship between the concepts we use and the “reality” inadvertently drawn by those concepts. This chapter forms a condensed summary of the main points elaborated in detail and developed theoretically in a separate article on the discursivity of the term “degraded town”. Including this summary in this book was motivated by the need to incorporate at least one text devoted to the discursivity of its key concept and the problems arising from its unreflected usage. For a comprehensive walk-through on the topic, I strongly refer to the main article.