Wyniki badań naukowych a projekt adaptacji zamku. Wzajemne uwarunkowania na przykładach zamków w Uniejowie, Lidzbarku i Ełku

Abstract

Adaptacje zabytków są przedmiotem gorących dyskusji w różnych środowiskach. Biegunowe postawy od przekonania o całkowitej szkodliwości, po bezkrytyczną zgodę na realizację tego typu prac, wypełnia pełen wachlarz bardziej złożonych opinii. Wydaje się, że w prowadzonej dyskusji na razie nie zostanie osiągnięte porozumienie. Pomijając inne kwestie powodem jest zróżnicowanie przedmiotu dyskusji. Próby generalizowania tematu powodują wyłamywanie się z przyjętych ram bardzo licznych zabytków. Zdać sobie należy sprawę z faktu, że proces adaptowania starych budowli do nowych funkcji to zjawisko, któremu zawdzięczamy przetrwanie większości zabytków. Opcją dla adaptacji jest tylko wymiana na obiekt nowszy, a więc zniszczenie starszego. Powyższa prawidłowość, nie może być jednak rozumiana jako automatyczna zgoda na każdą adaptację. Kierunek i zakres zmian w każdym zabytku musi być działaniem dogłębnie przemyślanym. Niezależnie jednak od zakresu planowanych zmian, nadrzędnym działaniem powinno być bezwzględnie zbadanie zabytku i zadokumentowanie stanu istniejącego. Projekt adaptacji zabytku tworzy szczególne zależności między środowiskami naukowym, konserwatorskim i inwestorskim (w tym projektów). Istnieje rozdział celów i działań charakterystycznych dla poszczególnych środowisk, a mających znaczenie przy realizacji adaptacji zabytku. Niekorzystny wpływ mają uwarunkowania ekonomiczne adaptacji, które dotykają zarówno inwestycji komercyjnych, jak i tych finansowanych z budżetu państwa. Zjawiska te ilustrują przykładowe adaptacje zamków (Lidzbark Warmiński, Ełk, Uniejów, Muszyna), których proces badań naukowo-konserwatorskich był w różny sposób powiązany z działaniami projektowymi i budowlanymi.