Oddziaływanie religijne i kulturowe sanktuarium bożogrobców w Miechowie w latach 1163-1819

Abstract

Sanktuarium Bożego Grobu w Miechowie było jednym z największych ośrodków pielgrzymkowych w Polsce w okresie średniowiecza. Jest to najstarsze sanktuarium Pańskie w Polsce i jedno z dwóch (obok Przeworska) funkcjonujących obecnie sanktuariów Grobu Bożego w Europie. Swoją wysoką rangę zawdzięcza przede wszystkim posiadaniu kaplicy Grobu Chrystusa oraz możliwości uzyskania w nim tych samych odpustów jakie uzyskiwali pielgrzymi w bazylice Grobu Bożego w Jerozolimie. Początki sanktuarium sięgają 1163 r. Wówczas to Jaksa z Miechowa herbu Gryf, wróciwszy szczęśliwie z wyprawy do Ziemi Świętej, postanowił wypełnić ślub i zbudować kościół w swej rodzinnej wsi. Opiekę nad nim powierzył, sprowadzonym z Jerozolimy Kanonikom Regularnym Stróżom Świętego Grobu Jerozolimskiego. Znaczenie sanktuarium w Miechowie podnosiły także odpusty zastępcze, udzielone po opanowaniu Jerozolimy przez muzułmanów. Wierni, udający się do miechowskiej kaplicy Grobu Pańskiego otrzymywali takie same odpusty, jakie zyskiwali pielgrzymi jerozolimscy. Od końca XII do XV wieku rycerstwo polskie ofiarowało sanktuarium bogate jałmużny, w zamian za udzielone odpusty. W 1263 r. papież Urban IV wyjął konwent miechowski oraz podległe mu klasztory w Polsce, Czechach, Rusi, Węgrzech i Niemczech spod jurysdykcji biskupów i postanowił aby podlegał tylko kościołowi jerozolimskiemu. Przywilej ten potwierdził w Awinionie papież Grzegorz XI, w 1372 r. Bogactwo klasztoru i przybywające do sanktuarium pielgrzymki przyczyniły się, że szybko rozwijające się osiedle przyklasztorne otrzymało w 1290 roku przywilej lokacyjny księcia Przemysława II. Rozwój sanktuarium został zahamowany na skutek ogromnego pożaru 19 kwietnia 1745, który strawił całe miasto wraz z kościołem i klasztorem, a ostatecznie kasaty zakonu w 1819 r. W 1852 r. ostatni proboszcz miechowita, ks. Baltazar Chwalbiński, zrezygnował z probostwa. Od tego czasu kościół i duszpasterstwo objęli księża diecezjalni. Trudno jest stwierdzić, jak długo specyficzne dla Miechowa tradycje kultowe, związane historycznie z bożogrobcami przetrwały w duszpasterstwie parafialnym. Najprawdopodobniej zanikły one wraz ze śmiercią ostatnich zakonników.