Koncepcja pomiaru efektywności nauczycieli szkół średnich w Polsce

Abstract

W systemie edukacji znaczącą rolę odgrywa nauczyciel ze swoim osobistym kapitałem ludzkim. To właśnie nauczyciel jest odpowiedzialny w znacznej mierze za kreowanie nowego i wzbogacenie już funkcjonującego kapitału ludzkiego społeczeństwa. Dlatego też należy zauważyć, iż bardzo istotną rolę w tej działalności edukacyjnej odgrywa efektywność pracy nauczycieli. To bowiem od aktywności nauczycieli i jakości ich pracy w dużej mierze zależy poziom nabywanych przez uczniów umiejętności, a tym samym wartość ich kapitału ludzkiego. Wobec powyższego należy zastanowić się nad mechanizmami, które pozwolą na mobilizowanie nauczycieli do jak najefektywniejszej pracy oraz pełnego zaangażowania w proces tworzenia nowych zasobów kapitału ludzkiego i podnoszenia jego jakości. Nie ulega wątpliwości, iż jakość pracy nauczycieli ma przełożenie na jakość tworzonego przez nich kapitału ludzkiego uczniów, a w konsekwencji przekłada się na wzrost gospodarczy kraju. Funkcjonujący obecnie w jednostkach oświatowych system awansu zawodowego nie stymuluje nauczycieli do systematycznej pracy nad własnym warsztatem pracy. Rzeczywistość szkolna wskazuje na zwiększoną aktywność zawodową nauczycieli w trakcie starań o uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego. Po zakończeniu ścieżki awansu zawodowego obserwujemy u nauczycieli znacznie obniżoną twórczą aktywność zawodową. Przyczyną tego stanu rzeczy może być fakt, iż wraz z uzyskaniem stopnia nauczyciela dyplomowanego osiąga się najwyższe przewidziane prawem wynagrodzenie, które w zasadzie niezależnie od wyników pracy nie ulega zwiększeniu. Tym samym nauczyciel dyplomowany nie ma motywacji nie tylko do dalszego doskonalenia swoich umiejętności, ale też dbałości o efektywność swojej pracy. Aktualny system wynagradzania nauczycieli pozbawiony jest elementów zadaniowego rozliczania z efektów pracy. W praktyce szkolnej nie funkcjonują też obecnie jakiekolwiek miary pozwalające na obiektywną ocenę efektów pracy nauczyciela. Powodem takiego stanu rzeczy jest trudność w zmierzeniu efektów pracy nauczyciela. Pomimo tego, że znane są sposoby obliczania efektywności kształcenia uczniów to problemem pozostaje ich zastosowanie w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Problem ten wynika ze zróżnicowanego sposobu egzaminowania uczniów w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. W polskich realiach egzaminacyjnych absolwenci gimnazjów przystępują do egzaminów składających się z dwóch bloków tematycznych, to jest bloku humanistycznego oraz matematyczno-przyrodniczego. Egzamin maturalny jest zaś klasycznym egzaminem przedmiotowym. W tym przypadku konieczny do spełnienia jest również warunek, że ten sam nauczyciel uczy przedmiotu przez cały cykl nauczania. Warunek ten konieczny jest po to, by wykluczyć wpływ innych nauczycieli na edukacyjną wartość dodaną. Można przypuszczać, że występuje zależności pomiędzy poziomem wyników egzaminu gimnazjalnego uczniów a wynikami egzaminów maturalnych. Wobec takiego założenia może być możliwe wyznaczenie edukacyjnej wartości dodanej dla nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych po stwierdzeniu dostatecznie silnej korelacji pomiędzy wynikami egzaminów gimnazjalnych i wynikami egzaminów maturalnych. Omówione w literaturze mierniki efektów dydaktycznych uczniów nie były w Polsce odnoszone do efektywności pracy nauczycieli. Analizując polski system edukacyjny trudno zauważyć elementy typowego pomiaru efektywności pracy nauczycieli. Od kilku lat w Polsce wyznaczana jest edukacyjna wartość dodana uczniów gimnazjów na podstawie wyników testowania w szkole podstawowej (przy czym wartość ta może być odnoszona tylko do uczniów, dlatego, że ukazuje przyrost wiedzy w blokach przedmiotowych). Prób wyznaczania edukacyjnej wartości dodanej dla absolwentów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce do tej pory nie podejmowano. Pomimo tego, że badania naukowe potwierdzają, że nauczyciel ze swoim kapitałem ludzkim ma najistotniejszy wpływ na wyniki nauczania, nie podejmowano prób określenia efektywności kapitału ludzkiego nauczycieli. Zauważyć należy, że nauczyciel jest wynagradzany za istotne elementy własnego kapitału ludzkiego do których zaliczyć można wykształcenie, staż pracy, stopień awansu zawodowego. W literaturze podaje się, że miernikiem pozwalającym na wyznaczenie efektywności nauczyciela może być edukacyjna wartość dodana. Wielkość ta określa przyrost wiedzy uczniów w wyniku danego procesu edukacyjnego. Jest więc miarą postępu uczniów w danym okresie badawczym. Najprostszym sposobem wyznaczenia edukacyjnej wartości dodanej dla absolwentów szkół średnich w polskich warunkach byłoby wyznaczenie tej wielkości na podstawie wyniku egzaminacyjnego ucznia kończącego gimnazjum w odniesieniu do wyniku maturalnego z tego samego przedmiotu ucznia kończącego szkołę średnią. Zupełnie inną konstrukcję od edukacyjnej wartości dodanej posiada wskaźnik efektywności szkolnej uczniów. Wartość tego wskaźnika wyznaczana jest w stosunku do najlepszych wyników egzaminacyjnych w kraju. Wadą tego miernika jest jednak to, że jest miarą bezwzględną w stosunku do potencjału intelektualnego uczniów. Taka wada tego miernika nie pozwala obiektywnie ocenić efektywności pracy nauczycieli w szkołach, do których trafia młodzież o niższym potencjale intelektualnym. Założenie o powiązaniu wyników maturalnych absolwentów z wynikami testu gimnazjalnego tych absolwentów prowadzi do sformułowania celu badań. Celem niniejszych badań jest zoperacjonalizowanie metody pomiaru efektywności pracy nauczycieli oraz zbadanie czynników mających wpływ na wyniki ich pracy. Cel ten będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: -opracowanie metodyki obliczania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej dla nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, -opracowanie wskaźnika wybranych składowych kapitału ludzkiego nauczycieli, -zweryfikowanie wpływu wskaźnika wybranych składowych kapitału ludzkiego nauczycieli na edukacyjną wartość dodaną oraz efektywność szkolną uczniów.