Granice badań nad przeszłością tekstu literackiego. W poszukiwaniu autograficznego tekstu Koranu

Abstract

Systematycznie studia nad świętą księgą islamu jako tekstem literackim zalicza się co najmniej od końca XIXw. do jednej z głównych dziedzin zainteresowania współczesnej, zachodniej islamistyki. Jak dalece można sięgnąć w przeszłość formy tekstualnej Koranu dążąc do rekonstrukcji krytycznej jego edycji, tj. formy autograficznej, od której pochodzą wszystkie warianty tekstualne i recytacyjne manuskryptów? Zgodnie z tradycją muzułmańską, wczesna i zarazem finalna edycja tekstu została zakończona wraz z pracami komisji ‘Uṯmāna na początki lat 50’ VII wieku. Jednocześnie, jak podnosi zachodnia islamistyka, zarówno ustna jak i pisemna tradycja objawień proroka Mahometa mogły jeszcze współistnieć i przenikać się przez wiele lat, wpływać na siebie, kształtować się i ograniczać wzajemnie, ulegając wpływom czynników dogmatycznych rodzącej się teologii, czynnikom politycznym i społecznym imperium arabsko-muzułmańskiego. Czy święty tekst literacki mógł stopniowo krystalizować się dochodząc przez lata do pożądanego ideału, jak było w przypadku innych wielkich religii, tj. Biblii Hebrajskiej czy Nowego Testamentu? W ostatnim czasie poczyniono kolejne badania (w tym metodą węglowa) nad zachowanymi do naszych czasów, najstarszymi manuskryptami koranicznymi, które udzielają pewnych odpowiedzi, aczkolwiek rodzą więcej nowych pytań. Artykuł jest próbą zwięzłego uporządkowania stanu wiedzy naukowej na ten temat z uwzględnieniem nowych wyników badań.

Studying the holy book of Islam systematically as a literary text has been one of the major fields of interest of the modern Islamic scholarship in the Western hemisphere, since at least the late 19th century. One of the questions arising is how far can we reach using modern academic methodology in reconstructing the critical text of the Qur’an, i.e. a single original version of the literary text (autographic text-form) from which all subsequent manuscript versions and readings stemmed? According to the Muslim account, the early composition of the book was completed under ‘Uthman’s redactions in the early 50’ of the 7th century. The oral traditions of reciting Muhammadan revelations, as well as the written ones, were however coexisting over a longer time, influencing and restricting each other, shaping their mutual development, succumbing constantly to modifications coerced by political, social and dogmatic factors. Was it, that in this way, the text of the Qur'an might have been gradually crystallizing, taking on forms closer and closer to the desired ideal, as it has been the case on other religions? Was the textual evolution of the Qur’an different from similar long-term processes which in a natural and gradual way were shaping and accompanying the development of the canonical version of the Hebrew Bible, the New Testament as well as sacred texts of other religious traditions? Recently, a series of new scholarly attempts have been made to date the oldest extant Qur’anic manuscripts, giving some clues but also raising the more new question marks. The paper attempts tentatively to touch on these and other fundamental questions related to the archeology of the Qur’anic text, and to draw some implications for further study.

English title: Limits of studying the past of a literary text. The quest for the autographic text-form of the Qur‘an in the light of modern scholarly research.